Pin It

Αν έβλεπε κανείς από μακριά την πρόοδο της ανθρωπότητας, στο συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος της θα του φαίνονταν πολύ ανιαρή. Για χιλιάδες χρόνια μετακινιόταν με άμαξες, παρήγαγε με τα χέρια, πολεμούσε με σπαθιά και τόξα. Τα τελευταία όμως χρόνια μετακινούμαστε με γρήγορα αυτοκίνητα, μαγνητικά τρένα και αεροπλάνα, έχουμε εργοστάσια μαζικής παραγωγής και – επιτέλους - σκοτώνουμε ο ένας τον άλλον από απόσταση με έξυπνες βόμβες και όπλα μαζικής καταστροφής.

Η βιομηχανική επανάσταση που συνδέθηκε με την εφεύρεση, και στη συνέχεια με την ευρεία χρήση της ατμομηχανής κατά τον 19ο αιώνα, προκάλεσε μια τρομακτική επιτάχυνση της τεχνολογικής εξέλιξης. Δέος με πιάνει όταν συλλογίζομαι πως η πρώτη πτήση αεροπλάνου (διάρκειας λίγων δευτερολέπτων, με διπλάνο φτιαγμένο από ύφασμα και σύρμα) έγινε στις αρχές του 20ου αιώνα, και μόλις εξήντα χρόνια αργότερα στέλναμε διαστημόπλοια (Voyagers 1 & 2) για να βγουν στο εξωτερικό διάστημα, δηλαδή έξω από το ηλιακό μας σύστημα.
Αλλά και οι επιπτώσεις της στην κοινωνία ήταν ασύλληπτες. Η ανθρωπότητα γνώρισε μια πρωτοφανή δημογραφική έκρηξη. Ο παγκόσμιος πληθυσμός, που σερνόταν για χιλιετίες σε επίπεδα κάτω από 500 εκατομμύρια άτομα έως τον 19ο αιώνα, ξαφνικά εκτινάχτηκε, έχοντας ξεπεράσει σήμερα τα έξι δισεκατομμύρια.


Βελτιώθηκε και το βιοτικό μας επίπεδο; -Αναμφισβήτητα ναι. Αρκεί μια ματιά γύρω μας για να το επιβεβαιώσει. Είναι λοιπόν η βελτίωση του οικονομικού και βιοτικού μας επιπέδου άρρηκτα συνδεδεμένη με την τεχνολογική ανάπτυξη ; Θα συνεχίσει το βιοτικό μας επίπεδο να ανεβαίνει ; - Πολύ καλή ερώτηση, την επόμενη παρακαλώ.

Αυτή είναι απάντηση κάποιου δεν θέλει να πει τα δυσάρεστα. Και πράγματι, παρά τη συνεχιζόμενη με γοργούς ρυθμούς τεχνολογική ανάπτυξη, το πράγμα φαίνεται διεθνώς ότι έχει «κολλήσει». Στις αναπτυγμένες χώρες το βιοτικό επίπεδο των χαμηλών και μεσαίων στρωμάτων έχει αρχίσει να υποχωρεί, ενώ το χάσμα με τις ανώτερες τάξεις διευρύνεται ταχύτατα. Παγκόσμιο φαινόμενο, συμβαίνει ακόμα και σε χώρες – πρότυπα όπως οι Σκανδιναβικές, απλά εκεί δεν είναι τόσο έντονο, γιατί ξεκίνησαν από πολύ μικρότερες διαφορές. Και θολωμένοι οι μικρομεσαίοι προσπαθούν να ξαναβρούν τον δρόμο για τον απολεσθέντα παράδεισο εμπιστευόμενοι την τύχη τους σε οδηγούς σαν τον Τραμπ και την Λεπέν.
Από πρώτη ματιά, αυτό δεν φαίνεται να είναι άμεσο αποτέλεσμα της τεχνολογικής ανάπτυξης, αλλά μάλλον της παγκοσμιοποίησης, που μεταφέρει μεγάλο μέρος πλούτου από τις αναπτυγμένες στις υπό ανάπτυξη χώρες, αφήνοντας μόνο ένα κομμάτι, που κι αυτό το καρπώνεται στο σύνολό του η οικονομική ελίτ – αυτή πια έχει «ξεφύγει» κανονικά τα τελευταία χρόνια. Έχει βάλει όμως και η τεχνολογική ανάπτυξη το χεράκι της. Πρώτα – πρώτα, η παγκοσμιοποίηση όπως την γνωρίζουμε θα ήταν αδιανόητη χωρίς αυτήν – ειδικά χωρίς τη ραγδαία ανάπτυξη των επικοινωνιών και των συγκοινωνιών. Κατά δεύτερο λόγο, η τεχνολογική ανάπτυξη επηρεάζει δραματικά την αγορά εργασίας. Το πώς το κάνει, σηκώνει πολλή παραπέρα συζήτηση.
Οι περισσότεροι οικονομολόγοι συμφωνούν για την σημασία της συνεχούς αύξησης της παραγωγικότητας (δηλαδή, υπεραπλουστεύοντας κάπως, της παραγωγής περισσότερων αγαθών και υπηρεσιών από το ίδιο πλήθος ανθρώπων) για την ανάπτυξη της οικονομίας και την επιβίωση των χωρών σ’ ένα περιβάλλον έντονου ανταγωνισμού. Αν σας φαίνεται πολύ «καπιταλιστική» αυτή η προσέγγιση, θυμηθείτε και τι έγραψε κάποιος που μόνο για υπεράσπιση του καπιταλισμού δεν μπορεί να κατηγορηθεί : «η αξία ενός προϊόντος εξαρτάται από τον κοινωνικά αναγκαίο χρόνο εργασίας για να παραχθεί» (Καρλ Μαρξ). Με άλλα λόγια, αν θέλουμε πιο φτηνά (και επομένως πιο ανταγωνιστικά) προϊόντα, πρέπει να μειώνουμε τον χρόνο εργασίας για την παραγωγή τους. Κι ο βασικός τρόπος για να το πετύχουμε αυτό φυσικά, είναι η εκμετάλλευση της καινοτομίας και τεχνολογίας.
Η οικονομική όμως ανάπτυξη (όπως εκφράζεται κύρια με την αύξηση του ΑΕΠ) μιας χώρας, δεν οδηγεί αναγκαστικά στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου όλων, γιατί μπορεί να μεταφράζεται αποκλειστικά σε αύξηση της ψαλίδας ανάμεσα στις κατώτερες και τις ανώτερες οικονομικά τάξεις. Προσοχή ! Αυτό δεν σημαίνει ότι η κατάσταση των κατώτερων τάξεων μπορεί να διατηρηθεί σε ικανοποιητικό επίπεδο όσο δεν υπάρχει οικονομική ανάπτυξη. Αντίθετα, όλα τα παγκόσμια παραδείγματα δείχνουν ότι όπου συμβαίνει αυτό, οι πρώτοι χαμένοι είναι οι κατώτερες τάξεις που εξαθλιώνονται.
Κομίζω γλαύκαν εις Αθήνας φυσικά αν πω ότι η εισαγωγή της τεχνολογίας είναι «μεροληπτική» ως προς τα επαγγέλματα τα οποία απαξιώνει, και πλήττει παραδοσιακά τις εργασίες χαμηλής εξειδίκευσης. Αυτό όμως άρχισε να γίνεται έντονα αισθητό περίπου από την περίοδο 1975 – 1980, κάτι που φυσικά διαφοροποιείται από χώρα σε χώρα ανάλογα με τις ιδιομορφίες της. Η Ελλάδα για παράδειγμα, μόλις ετοιμαζόταν να μπει αισίως στην περίοδο κατά την οποία, με την βοήθεια των αλόγιστων παροχών και του εξωτερικού δανεισμού, ο μόνος κόφτης που θα γνώριζε ο λαός θα ήταν αυτός για τα πούρα.
Μέχρι την παραπάνω περίοδο είχαν απορροφηθεί στο σύνολό τους οι κραδασμοί (βασικά η απαξίωση του χειρόνακτα) από την βιομηχανική επανάσταση, και η συνεχής αύξηση της παραγωγής (με εξαίρεση κάποιες κυκλικές κρίσεις και ειδικά φαινόμενα), οδηγούσε επί δεκαετίες προς μια κατεύθυνση συνολικής ευημερίας. Από τότε όμως άρχισε να κάνει την δειλή της εμφάνιση μια νέα επανάσταση : Αυτή των ψηφιακών τεχνολογιών. Αυτό σήμαινε ότι για παράδειγμα τα λογισμικά μισθοδοσίας, η επεξεργασία κειμένου και ο αυτοματοποιημένος έλεγχος των αποθεμάτων άρχισαν να απαξιώνουν ένα μεγάλο αριθμό από διοικητικούς υπάλληλους, ενώ οι ψηφιακά ελεγχόμενες μηχανές τους εργαζόμενους στα εργοστάσια.
Κι η τάση αυτή συνεχίστηκε ακάθεκτα. Ποιος τραβάει σήμερα φωτογραφίες σε φιλμ; Ολοι τις βγάζουμε ψηφιακά, και τις διαμοιράζουμε σ’ όλο τον κόσμο μέσω του Facebook, του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ή του Instagram. Κι όμως, η Kodak ήταν από τις κραταιές εταιρείες του πλανήτη, απασχολώντας πολύ περισσότερο κόσμο απ’ όσον απασχολεί σήμερα η Facebook, και χωρίς να υπολογίζουμε το ψωμί που έτρωγαν οι χιλιάδες φωτογράφοι που εμφάνιζαν τις φωτογραφίες. Αλλά αυτό δεν εμποδίζει τη Facebook να έχει πολλές φορές μεγαλύτερη χρηματιστηριακή αξία απ’ ό,τι είχε ποτέ η Kodak, και τους μεγαλομετόχους της να είναι πολύ πλουσιότεροι απ’ ό,τι ήταν ποτέ οι μεγαλομέτοχοι της Kodak.
Σε προηγούμενο άρθρο για την Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ), είχαμε σχολιάσει την μεγάλη πρόοδο της τον τελευταίο καιρό. Για να δώσω ένα ακόμα χαρακτηριστικό παράδειγμα, στην αναγνώριση εικόνων το ποσοστό του ανθρώπινου σφάλματος είναι περίπου 5%. Το ποσοστό σφάλματος των σύγχρονων αλγορίθμων της ΤΝ έπεσε από το 26% το 2011 στο 3,5% το 2015, με άλλα λόγια μας ξεπέρασε. Αυτή η πρόοδος έδωσε την δυνατότητα πχ του εντοπισμού χαρακτηριστικών των καρκινικών κυττάρων που μέχρι σήμερα είχαν περάσει απαρατήρητα.
Αν δεν φαίνονται ακόμα έντονα οι επιπτώσεις της ΤΝ στην αναδιάρθρωση της παραγωγής και στην αγορά εργασίας, αυτό δεν οφείλεται τόσο στο ότι η τεχνολογία αυτή είναι ακόμα ανώριμη, αλλά στο ότι εμείς δεν είμαστε έτοιμοι να την χρησιμοποιήσουμε σωστά. Αυτό συνέβαινε πάντα με κάθε τεχνολογική εξέλιξη. Οταν πχ εξηλεκτρίστηκαν τα εργοστάσια, αντικαθιστώντας τις ατμομηχανές που είχαν παλιά, ο τρόπος παραγωγής έμεινε ουσιαστικά ο ίδιος για σχετικά μεγάλο χρονικό διάστημα. Οι εργαλειομηχανές εξακολουθούσαν να είναι συγκεντρωμένες όλες σε ένα σημείο, γιατί έτσι ήταν και στην εποχή του ατμού, όπου έπαιρναν στην κίνησή τους από την κεντρική ατμομηχανή μέσω ιμάντων. Χρειάστηκε να αλλάξει μια γενιά μηχανικών για να γίνει αντιληπτό ότι, με τις δυνατότητες που πρόσφερε η ηλεκτροκίνηση, οι εργαλειομηχανές ήταν προτιμότερο να διαταχθούν σε σειρές παραγωγής, κάτι που όταν έγινε αύξησε σημαντικά την τελική απόδοση.
Και προσέξτε ακόμα και το εξής: οι δουλειές που απειλούνται από την εισαγωγή της ΤΝ είναι πλέον κάποιες από τις εξειδικευμένες (όχι όμως κι αυτές που χρειάζονται και ισχυρή δόση διορατικότητας και φαντασίας). Αντίθετα, υπάρχουν δουλειές σχετικά χαμηλής εξειδίκευσης, όπως η περιποίηση ασθενών και γερόντων, που δεν αναμένεται να επηρεαστούν σημαντικά.
Ολα τα θέματα παραμένουν λοιπόν ακόμα ανοιχτά. Θα οδηγήσει η αναμενόμενη αύξηση της παραγωγικότητας σε μια νέα γενική βελτίωση του βιοτικού επιπέδου και της ποιότητας ζωής; Οι απόψεις είναι αντικρουόμενες και το μέλλον αμφίβολο, όπως αναγνωρίζει και ένα white paper του Λευκού Οίκου (Artificial Intelligence, Automation, and the Economy) που εκδόθηκε επί προεδρίας Ομπάμα. Εκεί, αφού εντοπιστούν οι κίνδυνοι (ολιγοπωλιακές τάσεις της αγοράς ψηφιακών υπηρεσιών, αύξηση του χάσματος μεταξύ οικονομικής ελίτ και κατώτερων στρωμάτων, προβλεπόμενη αύξηση ανεργίας σε συγκεκριμένα επαγγέλματα) προτείνονται μια σειρά από μέτρα που αφορούν σε βελτίωση του ανταγωνισμού, στροφή στην εκπαίδευση, προστασία των ανέργων και καταπολέμηση της ανισότητας.
Θα έλεγα ότι η στροφή στην εκπαίδευση πρέπει να αφορά στην αύξηση της δυνατότητας συνεργασίας με τους υπολογιστές (προσέξατε τον όρο «συνεργασίας με τους υπολογιστές» αντί για «χρήσης υπολογιστών» ; Είναι γεγονός ότι κανένας σκακιστής σήμερα δεν μπορεί να νικήσει έναν υπερ-υπολογιστή μόνο με το μυαλό του, αλλά ισχύει ότι και κανένας υπερ-υπολογιστής δεν μπορεί ακόμα να νικήσει ισχυρούς σκακιστές που υποστηρίζονται από απλά pc). Η φαντασία και η διορατικότητα πρέπει να υποστηρίζονται από τα κατάλληλα εργαλεία. Επιπρόσθετα, η σχετική εκπαίδευση πρέπει να ξεκινά από μικρή ηλικία ώστε να αφομοιώνεται εύκολα, αλλά και να είναι συνεχής (δια βίου), ώστε να ανταπεξερχόμαστε στις νέες ανάγκες που θα προκύπτουν από τις ραγδαίες εξελίξεις. Ευτυχώς, σ αυτόν τον τομέα η σύγχρονη πληροφορική μας παρέχει τα απαραίτητα εργαλεία ώστε να επιτυγχάνεται εύκολα.
Το μέλλον το δικό μας και των παιδιών μας εξαρτάται από το πόσο μπορούμε έγκαιρα να αναγνωρίζουμε τις αλλαγές στις καταστάσεις ώστε να προσαρμοζόμαστε και να τις αντιμετωπίζουμε κατάλληλα. Κι επειδή το ποτάμι δεν γυρίζει πίσω, αυτή είναι και η μόνη μας διέξοδος. Ας το τολμήσουμε.
(Το παρόν βασίζεται σε μικρή σειρά παλιότερων άρθρων μου που είχαν δημοσιευτεί στο blog ‘Εύλογα και Έλλογα’)


google news iconΤο Social-Lib είναι εγκεκριμένος εκδότης στην υπηρεσία Google News. Ακολουθήστε μας για να έχετε άμεση ενημέρωση και πρόσβαση στην αρθρογραφία: Social-Lib.gr - Google News .

Έγραψαν Πρόσφατα

Το Social.lib είναι ένας δικτυακός τόπος συζήτησης και ανάδειξης των καθημερινών οικονομικών, κοινωνικών, πολιτισμικών και πολιτικών ζητημάτων υπό το πρίσμα του Κοινωνικού Φιλελευθερισμού.