Μεγάλη αναταραχή, απαίσια κατάσταση - Β

Οι Ουκρανοί πρέπει να συνθηκολογήσουν ή να πολεμήσουν μέχρις εσχάτων;
Θα θεωρούσα ανήθικο από την μεριά μου να υποδείξω σ’ έναν λαό που μάχεται ενάντια σ’ έναν υπέρτερο εισβολέα το τι πρέπει να κάνει. Η δικιά τους χώρα απειλείται, αυτοί σκοτώνονται, αυτοί θα αποφασίσουν. Όποια απόφαση και να πάρουν, θα έχουν τον σεβασμό και την αμέριστη συμπαράστασή μου – όσο κι αν δεν έχει καμμιά ουσιαστική σημασία αυτό.
Οι Ουκρανοί έχουν ήδη καταφέρει πάρα πολλά. Η ηρωική και παρατεταμένη αντίστασή τους αφύπνισε τις συνειδήσεις και άλλαξε την κατάσταση των πραγμάτων. Όπως είπαμε και στο Α' Μέρος, αν είχαν συνθηκολογήσει γρήγορα, θα επαναλαμβανόταν το σκηνικό της Γεωργίας και της Κριμαίας, και οι υποτονικές αντιδράσεις της Δύσης θα άνοιγαν την όρεξη του Πούτιν να κολατσίσει παραπέρα.

Ποια είναι η νέα κατάσταση που δημιουργείται;
Όταν με το καλό κάποια στιγμή σταματήσει το μακελειό, θαφτούν οι νεκροί κι αρχίσουν ξανά οι άνθρωποι να κοιτάζουν δειλά προς το μέλλον, νομίζω ότι η Ιστορία θα αποτιμήσει, ανάμεσα στα άλλα, κάποια πράγματα σαν κι αυτά :

Η Ευρωπαϊκή Ένωση είχε παραμελήσει στο παρελθόν την ευκαιρία να αφουγκραστεί τις αγωνίες και τις προσμονές των λαών της Ανατολικής Ευρώπης (συμπεριλαμβανομένου φυσικά και του ρωσικού). Λειτούργησε αποσπασματικά και με βάση βραχυπρόθεσμα οικονομικά συμφέροντα, κι έτσι, αυτό που προέχει δυστυχώς σήμερα είναι η ενδυνάμωση της αποτρεπτικής της ισχύος με την δημιουργία Ευρωπαϊκού στρατού.
Οι ΗΠΑ, μετά την φθορά τους σε Αφγανιστάν και Ιράκ ήταν σε φάση απόσυρσης από την ευρύτερη περιοχή, στρέφοντας την προσοχή τους κυρίως προς την Κίνα (βλέπε και συμφωνία AUKUS). Τώρα προσφέρουν στην Κίνα μια ιδιότυπη «ανακωχή» ώστε να εξασφαλίσουν την συμπαράστασή της, και επιστρέφουν άρον-άρον για να συμμαζέψουν τα ασυμμάζευτα. Για να καλύψουν κάποιες από τις ανάγκες της Δύσης που θα προκύψουν από μια μακρόχρονη αντιπαλότητα με την Μόσχα, φαίνονται έτοιμες να βάλουν νερό στο κρασί τους και συνομιλούν με ορκισμένους εχθρούς τους όπως η Βενεζουέλα και το Ιράν.
Η επανείσοδος του Ιράν στο παιχνίδι προκαλεί ανάμεικτα συναισθήματα στις χώρες της Μέσης Ανατολής, που βλέπουν την τράπουλα να ξαναμοιράζεται και παραμένουν επιφυλακτικές έως ότου δουν κάποια σημεία που θα επιτρέψουν τον καθορισμό της παραπέρα στάσης τους (για αναλυτικότερα στοιχεία δείτε εδώ ένα ενδιαφέρον άρθρο του Al Jazeera)

Η επόμενη μέρα
Όλα τα παραπάνω δείχνουν ότι η ένταση στην ανατολική Ευρώπη ήρθε για να μείνει. Κι άλλες χώρες της ανατολικής Ευρώπης, πρώην δορυφόροι, ζητούν την άμεση ένταξή τους στο ΝΑΤΟ για να ξεφύγουν, όπως ελπίζουν από την κατάσταση του υποψήφιου νέου θύματος. Όμως δεν είναι μόνον η ανατολική Ευρώπη, αλλά ακόμα και η γειτονιά μας, τα Βαλκάνια, που βρίσκεται σε αναβρασμό, κινδυνεύοντας να αποδειχθεί για άλλη μια φορά ως "μπαρουταποθήκη της Ευρώπης".

Υπάρχει όμως και μια επιπλέον ένδειξη που συνηγορεί στην εκτίμηση ότι η κρίση δεν θα τελειώσει με την λήξη του πολέμου : οι ανεβασμένοι τόνοι καταγγελίας του Πούτιν ως εγκληματία πολέμου και η σχετική πρόθεση των Δυτικών ηγετών για παραπομπή του Πούτιν ενώπιον του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης. Οι καταγγελίες δεν μπορούν φυσικά να έχουν κάποιο άμεσο αποτέλεσμα, και ο Πούτιν δεν πρόκειται να βρεθεί στο εδώλιο της Χάγης όπως ο Μιλόσεβιτς. Θα εξακολουθούν όμως να κρατούν το όλο ζήτημα ανοικτό και μετά τον τερματισμό του πολέμου.
Πράγματι, μια συνθήκη ειρήνευσης φέρνει ένα νέο status quo αποδεκτό όχι μόνον από τους άμεσα αντιμαχόμενους, αλλά και τους έμμεσα εμπλεκόμενους. Οι βαριές κυρώσεις φυσιολογικά τερματίζονται, τα κράτη επαναπροσδιορίζουν τις σχέσεις και συνεργασίες τους πάνω στη νέα βάση, και πάλι business as usual. Ακόμα κι ο επιτιθέμενος έχει την άνεση να προσδιορίσει τους πιθανούς μελλοντικούς του στόχους. Με τον χαρακτηρισμό του όμως ως εγκληματία πολέμου (με την προϋπόθεση και της σχετικής βούλησης των λοιπών ισχυρών), όλα αυτά δεν θα είναι και τόσο απλά.

Τα εθνικά μας θέματα και η διεθνής μας πολιτική
Όπως φαίνεται, έρχονται ακόμα πιο δύσκολες μέρες. Η παρατεταμένη κρίση θα συσσωρεύσει (και) στην χώρα μας νέα προβλήματα, τουλάχιστον στο οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο. Μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα, πολλές βεβαιότητες και δεδομένα ανατράπηκαν, δημιουργώντας ένα νέο κλίμα ανασφάλειας, παρατηρεί ο Τάσος Γιαννίτσης, που επισημαίνει σε άρθρο του την προοπτική συσσώρευσης νέων βαρών που θα επιδεινώσουν τα ήδη υπάρχοντα σοβαρά δομικά προβλήματα.

Για τις επιπτώσεις που μπορεί να έχει στο οξυμένο εθνικό μας ζήτημα, δηλαδή τις σχέσεις μας με την Τουρκία, προβλέψεις δεν είναι εύκολο να γίνουν. Ποια θα πρέπει όμως να είναι η δικιά μας πολιτική ;
Η μέχρι στιγμής στάση μας είναι η πλήρης ταύτιση θέσεων και ενεργειών με αυτές της Δύσης (ΗΠΑ και Ευρωπαϊκής Ένωσης), που φαίνεται να ομονοούν για την ώρα στην αντιμετώπιση της συγκεκριμένης κρίσης. Καταδικάσαμε έντονα την εισβολή, συμμετέχουμε στις κυρώσεις, στείλαμε στρατιωτική βοήθεια στην Ουκρανία. Η γειτονική μας Τουρκία αντίθετα, παίζοντας για ακόμα μια φορά τον ρόλο του «επιτήδειου ουδέτερου», καταδικάζει μεν την εισβολή, δεν συμμετέχει όμως στις κυρώσεις, δίνει στρατιωτική βοήθεια στην Ουκρανία, αλλά και διατηρεί τις σχέσεις της με την Μόσχα, ενώ στο τέλος προβάλλεται και ως πιθανός διαμεσολαβητής (με το αζημίωτο βέβαια). Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό και με έναν παραδοσιακό αντιδυτικισμό (μνήμες χούντας, Κύπρου, Σερβίας, μνημόνια...), οδηγεί κάποια κόμματα αλλά και μια μερίδα του πληθυσμού στην χώρα μας να θεωρεί ότι η ακολουθητέα πολιτική είναι η λίγο-πολύ μίμηση της στάσης της γείτονος. Αφού η Τουρκία βγαίνει κερδισμένη από την «ουδετερότητα», γιατί να μην κάνουμε κι εμείς το ίδιο;
Το λιγότερο που μπορώ να πω για τα παραπάνω είναι ότι πάσχουν από απόλυτη άγνοια μεγεθών και συγκριτικών πλεονεκτημάτων. Η Τουρκία έχει μεγάλο μέγεθος, ικανή ισχύ, στρατηγική γεωγραφική θέση και επιρροή στην ευρύτερη περιοχή. Στρατιωτική παρουσία σε 13 χώρες, πληθυσμό οκταπλάσιο της Ελλάδας, τετραπλάσιο ΑΕΠ και δυναμική ανάπτυξη. Έχει μια σχετική ευελιξία κίνησης γιατί είναι μια περιφερειακή υπερδύναμη, που μπορείς να συγκρουστείς αν χρειαστεί μαζί της, αλλά όχι να την αγνοήσεις. Είναι όμως προφανές ότι αυτή δεν είναι η περίπτωση της Ελλάδας.

Το βασικό συγκριτικό μας πλεονέκτημα είναι ότι ανήκουμε σε μια ευρύτερη οικογένεια κρατών του Δυτικού κόσμου, και συγκεκριμένα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτό το πλεονέκτημα δεν μπορούμε να το απεμπολήσουμε, ούτε καν να το διακυβεύσουμε. Αντίθετα, θα πρέπει να το τονίζουμε και να το αναδεικνύουμε συνέχεια, αλλιώς κινδυνεύουμε να βρεθούμε στην θάλασσα των επερχόμενων κινδύνων μόνοι.

Λυπάμαι σύντροφοι, αλλά έτσι έχουν τα πράγματα.

(Ο Νίκος Κουτρέτσης είναι υπεύθυνος της Ομάδας Πολιτικής για την Διπλωματία και την Άμυνα της Κίνησης Κοινωνικού Φιλελευθερισμού "εΜείς")

Συγγραφή Άρθρου

ΝΙΚΟΣ ΚΟΥΤΡΕΤΣΗΣ