Ουκρανία, Ευρώπη, Κόσμος

Τα καθοριστικά συμβάντα δεν πέφτουν από τον ουρανό. Τα σπέρματά τους βρίσκονται στο παρελθόν, στα αποτυπώματά που αφήνουν πατάει το μέλλον. Είναι κορυφώσεις μιας μακράς διεργασίας που προηγήθηκε, ενός πλέγματος επιτυχιών και λαθών. Κι ό,τι φάνταζε σωστό χθες, αποδεικνύεται στραβό σήμερα. Χρειάζεται μόνον το κρίσιμο συμβάν για να αναδειχθεί. Και αυτό, στην τωρινή φάση, είναι ο πόλεμος στην Ουκρανία.

Ουκρανία και Παγκοσμιοποίηση
Η διάχυση της παραγωγής των κύριων καπιταλιστικών χωρών σε περιοχές του λεγόμενου Τρίτου Κόσμου παρέσυρε και την επέκταση των επικοινωνιών, της τεχνολογίας, της γνώσης και της κουλτούρας. Σε μικρότερο ίσως βαθμό, του δημοκρατικού πολιτικού συστήματος και αξιών. Περιορισμός της φτώχειας στον τρίτο κόσμο, άνοδος του προσδόκιμου ζωής. Φτηνότερα προϊόντα για τους δυτικούς καταναλωτές, νέα προϊόντα στις αγορές των πάλαι ποτέ «υπό ανάπτυξη» χωρών. Χαράς ευαγγέλια.
Ωσπου κάποια στιγμή φάνηκε κι η άλλη όψη του νομίσματος : Στις χώρες προέλευσης, από την παγκοσμιοποίηση ευνοούνται κυρίως οι πολυεθνικές. Καθώς η παραγωγή μεταναστεύει, παραδοσιακοί κλάδοι εργαζομένων μαραζώνουν. Η οικονομική ανισότητα χτυπάει ταβάνι, το φάσμα της ανεργίας επανέρχεται. Κι έτσι, οι ίδιες χώρες που – θεωρητικά τουλάχιστον – επιχειρούν να μεταλαμπαδεύσουν τις δημοκρατικές αξίες και θεσμούς, βλέπουν στο εσωτερικό τους να φυτρώνει με ταχύτητα ο πιο φτηνός λαϊκισμός.
Και κάτι βασικότερο: Η παγκόσμια αλληλεξάρτηση θεωρήθηκε προπομπός της παγκόσμιας ειρήνης. Δημιουργήθηκε η πεποίθηση πως τα κοινά οικονομικά συμφέροντα και η αυξανόμενη παγκόσμια διασύνδεση θα υπερνικούσαν τους λόγους συγκρούσεων μεταξύ των εθνών. «Ποτέ δυό χώρες με καταστήματα McDonald’s δεν πολεμήσαν μεταξύ τους». Τι αφροσύνη. Σε μια απελπισμένη προσπάθεια να κρατήσει ζωντανό τον συμβολισμό μετά την ρωσική εισβολή, η McDonald’s αποφάσισε να κλείσει «προσωρινά» και τα 850 καταστήματα της αλυσίδας στη Ρωσία.
Μικρό ένα τέτοιο τίμημα του πολέμου για τις ΗΠΑ, που έγκαιρα πρόβλεψαν την εισβολή και σηκώνουν το κύριο βάρος της υποστήριξης προς τον αμυνόμενο. Μεγάλο για πολλές άλλες χώρες, που πιάστηκαν όλες απροετοίμαστες, και αντέδρασαν με ποικίλους τρόπους :

Το ψήφισμα καταδίκης της Ρωσίας απέσπασε μεγάλη πλειοψηφία στην Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ όπου κυριαρχούν πια οι χώρες του Τρίτου Κόσμου. Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο και με την διάθεση επιβολής οικονομικών κυρώσεων, όπου άλλες αρνούνται και άλλες το σκέφτονται πολύ. Με την παγκοσμιοποίηση έχει αναβαθμιστεί η ισχύς τους, η Δύση δεν πείθει πια εύκολα. Αυτό δίνει διέξοδο στην Ρωσία από τον βαρύ οικονομικό στραγγαλισμό που θα είχε διαφορετικά καθοριστικές επιπτώσεις. Κι ακόμα χειρότερα, απειλεί να χωρίσει τον κόσμο σε δύο στρατόπεδα, προκαλώντας νέους ανταγωνισμούς και συγκρούσεις με απρόβλεπτες συνέπειες.
Η Ευρώπη, εξαρτημένη από τις ρωσικές πρώτες ύλες και ενέργεια, δέχεται τεράστιο πλήγμα, που μεταφράζεται αυτή την στιγμή «μόνον» σε καλπάζοντα πληθωρισμό. Ωστόσο διατηρεί σε σημαντικό βαθμό την ομοψυχία της, συμμετέχοντας ενεργά στις κυρώσεις και υποστηρίζοντας την Ουκρανία με αποστολή στρατιωτικής και άλλης βοήθειας. Επιπλέον δηλώνει ότι το πάθημα της έγινε μάθημα : Πρέπει να πάρει άμεσα μέτρα όχι μόνον για την μείωση της της ενεργειακής της εξάρτησης (από την Ρωσία), αλλά και της αμυντικής (κατά συνέπεια και διπλωματικής) της εξάρτησης από τις ΗΠΑ. Εις τα καθ’ ημάς, η γειτονική Τουρκία σε ρόλο πάντα «επιτήδειου ουδέτερου» αναμένει να διχοτομηθεί ο κόσμος ώστε να αναδειχθεί η ίδια σε παράγοντα παγκόσμιας εμβέλειας, ενώ το δικό μας δυνατό και μοναδικό χαρτί παραμένει η ταύτιση της μοίρας και των συμφερόντων μας με την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Τέλος, μεγάλος είναι ο κίνδυνος πραγματικής πείνας κυρίως στις περιοχές της υποσαχάριας Αφρικής, καθώς ο σιτοβολώνας της Ουκρανίας καταστρέφεται και οι εξαγωγές τροφίμων και λιπασμάτων έγιναν εξαιρετικά προβληματικές. Αν ο κίνδυνος αυτός δεν αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά, η πρόβλεψη για μαζικές μεταναστευτικές ροές προς την Ευρώπη είναι κάτι παραπάνω από ασφαλής.

Ουκρανία και πόλεμος
Η ηρωική αντίσταση των Ουκρανών ανέτρεψε τα προγνωστικά για γρήγορη και καθολική επικράτηση των εισβολέων. Η προσπάθεια περικύκλωσης του Κιέβου αποκρούστηκε με βαριές απώλειες γι αυτούς, αλλά στην ανατολική και νότια Ουκρανία η κατάσταση είναι αμφίρροπη. Μετά την κατάληψη της Μαριούπολης, οι Ρώσοι έχουν εδραιωθεί στα νοτιοανατολικά παράλια και επιχειρούν να ολοκληρώσουν την επικράτησή τους στο Ντονέτσκ, ώστε να διασφαλίσουν τον minimum πολιτικό τους στόχο, την δημιουργία/προσάρτηση χερσαίου διαδρόμου που θα ενώνει την χώρα τους με την ήδη από το 2014 υπό κατοχή Κριμαία.
Ακόμη σοβαρότερες συνέπειες θα είχε μια τυχόν κατάληψη της Οδησσού, που θα καθιστούσε την Ουκρανία μια αποκλειστικά χερσαία χώρα. Με οριστική αποκοπή των θαλάσσιων μεταφορών και προβληματικό (για διάφορους λόγους) σιδηροδρομικό δίκτυο, η χώρα θα οδηγηθεί μεταπολεμικά σε μαρασμό.

Ουκρανία και Δύση
Το πρόβλημα με το αντιρωσικό μπλοκ (Ουκρανία + Δύση) είναι πως δεν έχει σαφή πολιτικό στόχο για αυτόν τον πόλεμο. Ναι, θεωρητικά η Ουκρανία αποφασίζει και η Δύση συμπαρίσταται, αλλά πώς το εννοούν πραγματικά ;

Οι Ουκρανοί (και δικαίως), ζητούν από την αρχή του πολέμου μια αποφασιστική υποστήριξη, η οποία θα τους βοηθούσε να αντιμετωπίσουν με ίσους όρους την εισβολή. Ζώνη απαγόρευσης πτήσεων πάνω από την χώρα τους, βαρύ επιθετικό οπλισμό. Δεν βρίσκουν πολλά πρόθυμα αυτιά στην Δύση, η οποία φοβάται (και ευλόγως) τους κινδύνους που κρύβει μια γενίκευση της σύρραξης. Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν αφήνει παράθυρο για διαπραγματεύσεις και σε άρθρο του στους NYT ξεκαθαρίζει την θέση της Αμερικής :
Όχι μόνον δεν πρόκειται ΝΑΤΟικές δυνάμεις να εμπλακούν στον πόλεμο αν δεν δεχτούν επίθεση, αλλά και «… δεν ενθαρρύνουμε ούτε βοηθάμε την Ουκρανία να χτυπήσει στόχους πέρα από τα σύνορά της. Δεν θέλουμε να παρατείνουμε τον πόλεμο μόνο και μόνο για να προκαλέσουμε πόνο στη Ρωσία».
Οι Ουκρανοί προβάλλουν (και δικαιολογημένα) το επιχείρημα ότι αυτή τη στιγμή είναι η εμπροσθοφυλακή της Δύσης στην αναχαίτιση του ρωσικού επεκτατισμού και στην υπεράσπιση των αξιών της. Ότι μόνο μια ήττα της Ρωσίας (όπως μεταφράζεται με πλήρη απόσυρση στις θέσεις πριν από την εισβολή) μπορεί να είναι, όχι μόνον η μοναδική αποδεκτή λύση, αλλά κι αυτή που διασφαλίζει ότι δεν θα προκληθούν ανάλογα προβλήματα και σε άλλες πρώην σοβιετικές χώρες. Αλλά είναι δύσκολο να πείσουν την Δύση για την δυνατότητά τους να πετύχουν κάτι τέτοιο.
Οι Ευρωπαίοι έχουν κι αυτοί τους (φυσιολογικούς) προβληματισμούς τους. Οι ΗΠΑ έχουν αναγκαστικά τον πρωτεύοντα ρόλο σ’ αυτή την αντιπαράθεση, αλλά ο πόλεμος γίνεται στην Ευρώπη, κι αυτοί που πλήττονται κύρια είναι οι λαοί της. Μήπως αυτός είναι τελικά ένας πόλεμος της Αμερικής, όπως υποστηρίζει η ρωσική προπαγάνδα ; Πώς θα μπορούσε να ξαναστηθεί στα πόδια της η ήπειρος μετά τον πόλεμο, έχοντας μάλιστα στόχο να απεξαρτηθεί από αυτή την ασταθή αλλά βασική πηγή ενεργειακών και λοιπών πόρων ; Πώς θα μπορέσουν οι κυβερνήσεις να αντιμετωπίσουν (δημοκρατίες γαρ) το αναμενόμενο κύμα λαϊκής δυσφορίας και λαϊκισμού ; Και πού θα οδηγηθεί η κατάσταση στην συνέχεια ;