Αφορμή παίρνω εδώ από το άρθρο του Σταύρου Μ. Θεοδωράκη "Το κράτος που θέλουμε", που δημοσεύτηκε πριν λίγες μέρες στο blog. Θέλω (χωρίς να είμαι κανένας ειδικός πάνω στο θέμα) να σχολιάσω λίγο το ζητούμενο "μικρό και ευέλικτο κράτος". Πώς το εννοούμε; Πώς μπορούμε να το πετύχουμε;

Το μεγάλο μας κράτος και πώς το δημιουργήσαμε

Η αδρή εικόνα για το μέγεθος του κράτους είναι η εξής:

• Το μέγεθός του, πριν από τη μεταπολίτευση, τόσο σε σύγκριση με τις λοιπές ευρωπαϊκές χώρες, αλλά και με τις χώρες του ΟΟΣΑ ήταν σχετικά μικρό (γύρω στις 270.000 ΔΥ).
• Στην πρώτη δεκαπενταετία της μεταπολίτευσης διπλασιάστηκε (η μεγαλύτερη αύξηση έγινε στην αρχή της). Συνέχισε να αυξάνεται με μικρότερους ρυθμούς για μια εικοσαετία.
• Γύρω στο 2009 είχε φτάσει στα επίπεδα του ευρωπαϊκού μέσου όρου, έχοντας τριπλασιαστεί σαν ποσοστό στο σύνολο της απασχόλησης στην 35ετία 1974-2009.

Η αύξηση του μεγέθους του κράτους ήταν σε ένα βαθμό δικαιολογημένη, λόγω των μεγαλύτερων ευθυνών που ανέλαβε μεταπολιτευτικά να καλύψει. Ωστόσο έγινε άναρχα και χωρίς ουσιαστικό γενικότερο προγραμματισμό.

Κλασικό παράδειγμα: Οι θέσεις των εκπαιδευτικών αυξήθηκαν (και δικαίως, λόγω της μεγάλης αναλογίας διδασκομένων - διδασκόντων στο παρελθόν). Ωστόσο σύντομα φτάσαμε να έχουμε μια από τις μικρότερες αναλογίες στην Ευρώπη. Παρ' όλα αυτά οι παραγωγικές σχολές εκπαιδευτικών συνέχισαν να βγάζουν "φουρνιές" που απαιτούσαν διορισμό, χωρίς μάλιστα και το επίπεδο της εκπαίδευσης να έχει βελτιωθεί ανάλογα.
Στη διάρκεια της Γ΄ Ελληνικής Δημοκρατίας (δλδ μετά τη μεταπολίτευση) το κράτος μετατράπηκε σε μια ασυνάρτητη μηχανή που χρησιμοποιούσε τους πόρους που είχε ή δεν είχε για να κατευνάσει, όχι για να συγκεράσει ή να συντονίσει (*).

Ενδεικτικά παραδείγματα έχουν δει το φως της δημοσιότητας, αλλά και γνωρίζουμε όλοι μας. Πολλές φορές έχουν σαν κοινό παρονομαστή φουσκωμένα οργανογράμματα υπηρεσιών, προσωρινές συμβάσεις που μετατρέπονται κάποια στιγμή σε αορίστου χρόνου, μετατάξεις βάσει προσόντων κ.λπ.  

Τι σημαίνει μικρότερο κράτος

Πριν από τη χρεοκοπία, το μέγεθος του ευρύτερου δημόσιου τομέα συνέχιζε να αυξάνει. Το μειώσαμε όχι με απολύσεις, αλλά με περισσότερες συντάξεις (πρόωρες και μη) και περιορισμό του αριθμού προσλήψεων.
Το μέγεθός του σήμερα (ως ποσοστό στο σύνολο της απασχόλησης) θεωρώ ότι δεν είναι πια σημαντικά μεγαλύτερο από αυτό άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Ωστόσο, η ποιότητα των υπηρεσιών που παρέχονται είναι δυσανάλογα χαμηλότερη.
Για να μπορέσουμε να επιλέξουμε το πού θα πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη βαρύτητα, στη μείωση του μεγέθους ή στη βελτίωση των υπηρεσιών του κράτους, πρέπει να λάβουμε υπ' όψη μας τα εξής:

• Τα ποσά του κρατικού προϋπολογισμού που προορίζονται για μισθούς, προστιθέμενα στις λοιπές ανελαστικές του δαπάνες, καλύπτουν υπερβολικό ποσοστό των κρατικών εσόδων, στραγγαλίζοντας ουσιαστικά τις κρατικές επενδυτικές δυνατότητες.
• Παρ’ όλα αυτά, δεν είναι δυνατόν (για λόγους κοινωνικούς, πολιτικούς, και εν μέρει λειτουργικούς) να μπει σήμερα επί τάπητος θέμα οριζόντιων απολύσεων Δημοσίων Υπαλλήλων.

Χρειάζεται επομένως ένα πιο μακροπρόθεσμο σχέδιο, το οποίο θα δώσει μεγαλύτερη βαρύτητα στον περιοριμό του κράτους (κυρίως μέσω περιορισμού των προσλήψεων), ενώ η βελτίωση των υπηρεσιών μπορεί να αναμένεται από την αναδιοργάνωση των διαδικασιών, την απλούστευση της νομοθεσίας και την επέκταση της χρήσης Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών. Ενα τέτοιο σχέδιο μπορεί να περιλαμβάνει άξονες όπως:

• Ανασχεδιασμός του Δημοσίου, με διάκριση επιτελικών δομών από εκτελεστικές υπηρεσίες.
• Καταγραφή των αναγκών λειτουργίας του σε αριθμό υπαλλήλων, ειδικότητες και προσόντα. Αποκλεισμός λειτουργιών που δεν σχετίζονται με τις εργασίες του φορέα (πχ καθαρίστριες), και σύναψη τυχόν αναγκαίων σχετικών συμβάσεων με ιδιωτικές εταιρείες.
• Ανάθεση σε ιδιωτικές εταιρείες έργων/εργασιών οι οποίες μπορεί αυτήν τη στιγμή να εμφανίζουν μεγάλο όγκο, ωστόσο δεν προβλέπεται να είναι πάγιες και διαρκείς (πχ καταχώριση ασφαλιστικής ιστορίας, ιατρικών φακέλων, ενοποίηση μητρώων κ.λπ.)
• Συνεχές reengineering των διαδικασιών του δημοσίου με στόχο την απλούστευσή τους και την προσφορά περισσότερων ψηφιακών υπηρεσιών.
• Στόχευση των προσλήψεων στις πραγματικές ανάγκες (που θα προκύψουν από τον ανασχεδιασμό), αξιοκρατικές και ακομμάτιστες. Για ένα χρονικό διάστημα, λιγότερες προσλήψεις από τις αποχωρήσεις (συνταξιοδοτήσεις).
• Ειδικά για τα Πανεπιστήμια, εκτίμηση των μελλοντικών αναγκών σε επιστημονικό προσωπικό. Μείωση των εισακτέων και παροχή δωρεάν εκπαίδευσης μόνον σε όσους προβλέπεται ότι μπορεί να απορροφήσει η αγορά εργασίας. Ίδρυση ιδιωτικών Πανεπιστημίων για όσους άλλους επιθυμούν. Αξιολόγηση των σχολών (δημόσιων και ιδιωτικών) που θα προσμετράται στα μόρια των προσλήψεων (όλα αυτά σε συνδυασμό με μελέτες για τις ανάγκες της αγοράς).
• Και οπωσδήποτε, σύστημα επιβράβευσης και ποινών για τους ΔΥ, σαν αποτέλεσμα διά βίου εκπαίδευσης και τακτικής αξιολόγησης.

Ένα μικρότερο κράτος, με προϋποθέσεις μπορεί να γίνει και καλό!

(*) Κάποια από τα στοιχεία και τις κρίσεις έχουν παρθεί από το έργο του Χρυσάφη Ιορδάνογλου : «Κράτος και Ομάδες συμφερόντων», εκδόσεις «Πόλις» 2013

Ο Νίκος Κουτρέτσης είναι μέλος της Εκτελεστικής Γραμματείας της Κίνησης Κοινωνικού Φιλελευθερισμού "εΜείς"

Κράτος κοσμικό, μικρό και ευέλικτο, που θα υπάρχει για να υπηρετεί αποτελεσματικά τον πολίτη και όχι για να συντηρεί τον εαυτό του.
Που θα προωθεί πολιτικές αξιολόγησης των λειτουργιών του σε τακτά διαστήματα.
Που θα προγραμματίζει και θα συντονίζει την οικονομική δραστηριότητα στη χώρα, επιδιώκοντας να εξασφαλίσει την οικονομική ανάπτυξη όλων των τομέων της εθνικής οικονομίας με σκοπό την εδραίωση της κοινωνικής ειρήνης και την προστασία του γενικού συμφέροντος.
Που θα λειτουργεί ως ρυθμιστής των αγορών ώστε να διευκολύνεται ο ιδιωτικός τομέας στην παραγωγική του λειτουργία και ελεγκτής ώστε να μην υπάρχουν μονοπώλια ή να ελέγχονται αυτά που υπάρχουν.
Κράτος επενδυτής για παραγωγή μη αγοραίων αγαθών όπως οι υποδομές.
Που θα σχεδιάζει δίκαιες πολιτικές αναδιανομής του εισοδήματος από τους έχοντες πολλά ή αρκετά, στους έχοντες πολύ λίγα.
Που θα προστατεύει και θα αναπτύσσει το κράτος δικαίου και έμπρακτα θα αναγνωρίζει πως η ταχεία και απρόσκοπτη απόδοση δικαιοσύνης αποτελεί αναγκαία συνθήκη ανάπτυξης και ευημερίας.
Κράτος θεματοφύλακας μιας ελεύθερης οικονομίας που με καλά επεξεργασμένες τολμηρές πολιτικές μακράς πνοής θα ενεργοποιεί και θα αξιοποιεί το υφιστάμενο φυσικό και ανθρώπινο κεφάλαιο και θα προάγει τη βιώσιμη ανάπτυξη, την καινοτόμο επιχειρηματικότητα, τις ποιοτικές υπηρεσίες.
Που, προκειμένου να ανταποκριθεί επιτυχώς στο ρόλο του, θα μπορεί να συμπράττει με τον ιδιωτικό τομέα ή/και να παραχωρεί αρμοδιότητές του στον ιδιωτικό τομέα παντού όπου η εθνική ασφάλεια δεν το απαγορεύει υπό όρους και προϋποθέσεις που αυτό θα θέτει.
Που θα εγγυάται τα δικαιώματα του ανθρώπου ως ατόμου και ως μέλους του κοινωνικού συνόλου και τις αρχές του κράτους δικαίου.
Που έμπρακτα θα αναγνωρίζει πως η τέχνη, η επιστήμη, η έρευνα και η διδασκαλία είναι ελεύθερες και πως είναι υποχρέωσή του η ανάπτυξη και η προαγωγή τους.
Που θα μεριμνά για τη διασφάλιση συνθηκών αξιοπρεπούς διαβίωσης όλων των πολιτών.
Που θα αναπτύσσει πολιτικές προστασίας για τα τμήματα του πληθυσμού που έχουν οδηγηθεί εκτός παραγωγικής διαδικασίας για λόγους έξω από τη θέλησή τους.
Που θα μεριμνά για την υγεία των πολιτών και θα παίρνει ειδικά μέτρα για την προστασία της νεότητας, του γήρατος, της αναπηρίας και για την περίθαλψη των απόρων.
Που θα μεριμνά για τη διασφάλιση της συνδικαλιστικής ελευθερίας και των σχετιζόμενων δικαιωμάτων και διαδικασιών.
Που θα αναγνωρίζει πως η προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος, αποτελεί υποχρέωσή του, όπως και δικαίωμα και υποχρέωση του καθενός.
Που θα ρυθμίζει και θα ελέγχει τη χωροταξική αναδιάρθρωση της χώρας, τη διαμόρφωση, την ανάπτυξη, την πολεοδόμηση και την επέκταση των πόλεων.
Που θα προστατεύει τα μνημεία, τις παραδοσιακές περιοχές και τα παραδοσιακά στοιχεία.
Που θα διαμορφώσει μια διαχρονική και σταθερή πολιτική για να αντιμετωπίσει το φαινόμενο της οικονομικής μετανάστευσης μεταξύ χωρών και του προσφυγικού και με σεβασμό στον Χάρτη Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και τις διεθνείς συνθήκες που έχει συνυπογράψει η χώρα, θα καθορίσει τις δυνατότητές της και τις ανάγκες της για τον αριθμό των μεταναστών και προσφύγων που μπορεί να δεχτεί και να αφομοιώσει.
Που θα κωδικοποιήσει και θα οργανώνει τη νομοθεσία ώστε να είναι όσο το δυνατόν ευχερέστερες τόσο η πρόσβαση σε αυτήν από τον πολίτη όσο και η αναζήτηση της απαιτούμενης πληροφορίας για την προστασία των δικαιωμάτων του.
Που δεν θα εμποδίζει την πρωτοβουλία και την ελεύθερη δράση των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης μα θα ασκεί εποπτεία μόνο και έλεγχο δεικτών εξυπηρέτησης του πολίτη.
Που θα μεριμνά για τον απόδημο ελληνισμό και τη διατήρηση των δεσμών του με τη μητέρα πατρίδα.
Που θα μεριμνά για την άρση των ανισοτήτων που υφίστανται στην πράξη, ιδίως σε βάρος των γυναικών και θα προωθεί την ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών
Που θα χαράξει αμέσως δημόσιες τολμηρές πολιτικές μακράς πνοής για την αντιστροφή του φαινομένου της υπογεννητικότητας, γιατί θεωρούμε το δημογραφικό ως το πρώτο και μεγαλύτερο πρόβλημα της χώρας.
Το κράτος που θέλουμε εΜεις

(Πρώτη δημοσίευση σην "Μεταρρύθμιση")

Αντί επιλόγου

Πριν λίγες μέρες ο κοινωνικός φιλελευθερισμός και η σοσιαλδημοκρατία συνομίλησαν για τον ρόλο του κράτους σε διαδικτυακή συζήτηση που οργάνωσαν, η κίνηση για τον Κοινωνικό Φιλελευθερισμό «εΜείς» και οι Κινήσεις Πολιτών για τη Σοσιαλδημοκρατία την Κυριακή 18 Απριλίου 2021. Σε μια συζήτηση για τα περιθώρια βελτίωσης του ρόλου του κράτους στην ελληνική κοινωνία, οι δύο κινήσεις και το κοινό που παρακολούθησε προσδιόρισαν την αξία του «μεσαίου χώρου» ως δέσμης πολιτικών θέσεων και νοοτροπίας. Μια αξία που στην περίπτωση της συζήτησης για τον ρόλο του κράτους στην Ελλάδα είναι διάφανη με δεδομένη την αντιμετώπιση του κρατικού μηχανισμού, αλλά και των κατά καιρούς προωθούμενων δημόσιων πολιτικών, από τα κόμματα εξουσίας ως λάφυρου.
Οι δύο κινήσεις θα συνεχίσουν τον διάλογο μεταξύ ενεργών πολιτών που συμφωνούν πως η αγορά πρέπει να εξυπηρετεί το δημόσιο συμφέρον, πως το κράτος πρέπει να εξυπηρετεί τους πολίτες, τις επιχειρήσεις, τις συλλογικότητες κι όχι τον εαυτό του, πως η πολιτική αφορά όλους μας και όχι μόνο τους επαγγελματίες της πολιτικής και της επικοινωνίας.

(Ο Σταύρος Μ. Θεοδωράκης είναι μέλος της Εκτελεστικής Γραμματείας της πολιτικής κίνησης Κοινωνικού Φιλελευθερισμού "εΜεις")

Τις περασμένες μέρες, και ενώ η πανδημία καλά κρατεί, η νεαρή Σουηδή ακτιβίστρια Greta Thunberg προσέφερε 100 000 ευρώ στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας με σκοπό τη δίκαιη διανομή των εμβολίων σ' όλες τις χώρες του πλανήτη με σκοπό τον άμεσο εμβολιασμό του παγκόσμιου πληθυσμού.

Ο παππούς μου ήταν ανάπηρος. Δεν γεννήθηκε έτσι, είχε ένα ατύχημα στα τριανταδύο του χρόνια. Δεν ήταν σε αναπηρική καρέκλα παρά μόνο στα τελευταία χρόνια της ζωής του. Χρειαζόταν όμως βοήθεια καθημερινά.