Το άρθρο αυτό το ανέσυρα από μια παλιότερη δουλειά μου, καθώς το θέμα της τρομοκρατίας ξαναέγινε επίκαιρο στην Ελλάδα. Αυτή τη φορά, όχι λόγω κάποιας τρομοκρατικής ενέργειας, αλλά της απεργίας πείνας του πιο εμβληματικού σύγχρονου τρομοκράτη της χώρας. Δεν αναφέρεται όμως στο γεγονός αυτό καθ' εαυτό, και δεν σκοπεύει, ούτε θα μπορούσε να προσθέσει κάτι στον σχετικό προβληματισμό. Κι ούτε χρειάζεται άλλωστε. Ούτως ή άλλως όλο το διαδίκτυο, και όχι μόνον, έχει μετατραπεί σε σχολή φιλοσοφίας του Δικαίου. Φυσικά, το Δίκαιο είναι κι αυτό, όπως και η αντίληψη περί τρομοκρατίας, μια εξαιρετικά σύνθετη έννοια, αλλά αυτό δεν αποθαρρύνει τους επί πάντων ειδικούς του facebook. Οφείλω να δηλώσω ακόμα κι ότι το άρθρο αντανακλά σε ένα βαθμό την εποχή του, μιας και είχε γραφτεί στην περίοδο των μνημονίων και του επαπειλούμενου GREXIT. Ωστόσο οι βασικές του ιδέες θεωρώ πως έχουν μια διαχρονική ισχύ.

Υπάρχει κοινά αποδεκτός ορισμός της τρομοκρατίας;

Η συμπάθεια ή αντιπάθεια σε συγκεκριμένα κινήματα, συνήθως λόγω πολιτικής "κατανόησης" των στόχων τους, ή ακόμα και μικροπολιτικοί λόγοι, σε συνδυασμό φυσικά και με την έκταση του φαινομένου, οδηγούν συνήθως στο να θεωρηθούν κάποια κινήματα τρομοκρατικά (και κατά τεκμήριο καταδικαστέα) και άλλα όχι. Σαν παράδειγμα μικροπολιτικών λόγων, αρκεί να αναφέρουμε ότι στην αμερικάνικη λίστα των τρομοκρατικών οργανώσεων ανά τον κόσμο δεν εμφανιζόταν (για λόγους πολιτικού κόστους, μιας και υπήρχαν πολλοί ιρλανδοί μετανάστες στις ΗΠΑ) ο IRA, ο οποίος φυσικά φιγουράριζε πρώτος – πρώτος στην αντίστοιχη αγγλική.

Αν οι ερευνητές δεν μπορούν να συμφωνήσουν μια φορά στο τι είναι τρομοκρατία, στα αίτια που την προκαλούν δεν μπορούν να συμφωνήσουν δέκα. Έχουν προταθεί πολλές θεωρίες κοινωνιολογικής φύσης και άλλες τόσες από τη σκοπιά της ψυχολογίας, ωστόσο μόνο μερικώς φωτίζουν το φαινόμενο. Ο λόγος είναι σχετικά απλός – σχεδόν κάθε περίπτωση τρομοκρατικού κινήματος είναι διαφορετική από την άλλη. Τι σχέση είχε πχ (στο κοινωνικό επίπεδο) η ευημερούσα Δυτική Γερμανία όπου έδρασε η RAF (γνωστή και σαν οργάνωση Μπάαντερ – Μάινχοφ) με τα στρατόπεδα των προσφύγων στην Παλαιστίνη; Και τι σχέση μπορεί να είχε (στο ψυχολογικό επίπεδο) η ελευθεριάζουσα φύση των μελών της RAF με αυτήν των Παλαιστίνιων βομβιστών αυτοκτονίας που σκοτώνουν και σκοτώνονται στο όνομα του Αλλάχ; 

Υπάρχει κανενός είδους "λογική" πίσω από την τρομοκρατία;

Αλλά ας έρθουμε στα δικά μας, κάνοντας μια προσπάθεια να αναζητήσουμε τα πιθανά κίνητρα της τρομοκρατίας στην χώρα μας.

Κατ' αρχάς, όσο και η έννοια της τρομοκρατίας να φαίνεται παράλογη στον μέσο άνθρωπο, πίσω από τις οργανωμένες τρομοκρατικές ενέργειες πάντα υπάρχει μια "λογική" στρατηγική. Διαστρεβλωμένη βέβαια, τραβηγμένη από τα μαλλιά, αλλά πάντως φαινομενικά λογική.

Και εξηγούμαι : Η διεθνής καθεστηκυία τάξη (κύρια στον δυτικό αλλά όχι μόνο) κόσμο, βασίζεται σε ένα περίπλοκο σχήμα θεσμών και σχέσεων, που πρέπει για την διατήρησή του μεταξύ άλλων να έχει την αποδοχή της κοινής γνώμης. Στην έννοια της «αποδοχής» συμπεριλαμβάνω και την έκφραση απόψεων και κινήσεων που στοχεύουν στην αναδιαμόρφωσή του, με την προϋπόθεση όμως ότι γίνονται στα πλαίσια που, μέσω των θεσμών της αστικής δημοκρατίας, θεωρούνται αποδεκτά από το ίδιο το σύστημα.
Τι συμβαίνει όμως όταν μια χώρα κινδυνεύει να απολέσει το προφίλ που απαιτείται για τη διατήρηση αυτών των θεσμών και σχέσεων ; Η χώρα αυτή γίνεται ο «αδύναμος κρίκος» της όλης δομής. Οι πρώτες αντιδράσεις των υπολοίπων έχουν χαρακτήρα υποβοηθητικό, δηλαδή ενίσχυσης (φυσικά πάντα με το αζημίωτο) των θεσμών και των μέσων που απαιτούνται για να μη διολισθήσει το κράτος αυτό σε ένα καθεστώς παρία. Στη συνέχεια, αν η βοήθεια αυτή δεν αποδειχτεί αποτελεσματική, λογικό είναι ότι η χώρα αποβάλλεται σαν καρκίνωμα από κάποιους από τους θεσμούς στους οποίους συμμετέχει. Η αποβολή αυτή έχει σαν φυσική συνέπεια την παραπέρα αποδιάρθρωση της χώρας, την απόρριψη από μεγάλη μερίδα των πολιτών της των εναπομεινάντων αξιών και θεσμών, και, τέλος, την καταστροφή της ισορροπίας δυνάμεων και το άνοιγμα του παιχνιδιού σε οποιαδήποτε άλλη προοπτική. Δυνητικές αφετηρίες για να περιπέσει μια χώρα σαν την δικιά μας σε μια τέτοια περιδίνηση είναι πχ μια βίαιη έξοδος από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το συνεπακόλουθο οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό χάος, ή/και η πλήρης παράλυση του κράτους σαν συνέπεια κάποιας αδυναμίας σχηματισμού κυβέρνησης και οποιασδήποτε συνεννόησης του πολιτικού κόσμου, η/και μια δραματική αύξηση της ανεργίας και της φτώχιας, που θα καταρράκωνε τον κοινωνικό ιστό και θα έφερνε μια γενικευμένη δυσπιστία για τους υπάρχοντες θεσμούς.
Τέτοιες καταστάσεις θα ήταν βούτυρο στο ψωμί της τρομοκρατίας, καθώς συνάδουν με τους τελικούς στόχους της. Και η λογική των εξτρεμιστών είναι να συμβάλλουν προς μια τέτοια κατεύθυνση με την πρόκληση όχι μόνο ανασφάλειας στους πολίτες, αλλά και έμπρακτης αμφισβήτησης της δυνατότητας επιβολής των θεσμών και των νόμων. Με τον τρόπο αυτό θεωρούν ότι, και με τη βοήθεια άλλων συγκυριών, θα προκύψει μέσα από την γενική διάλυση μια επιθυμητή για τους ίδιους ανακατανομή της εξουσίας. Αν το δούμε από τη σκοπιά τους, παραβλέποντας τον απάνθρωπο χαρακτήρα της τρομοκρατίας, είναι ουσιαστικά επιλογή μιας μεθόδου συμβατής όχι μόνο με τους στόχους τους, αλλά και με τις πολιτικές και επιχειρησιακές τους δυνατότητες. Αν είχαν την πολιτική και επιχειρησιακή ισχύ ώστε να οργανώσουν με αξιώσεις επιτυχίας ένα, επί παραδείγματι, αντάρτικο πόλης, θα έκαναν ενέργειες και προς αυτή την κατεύθυνση.
Οι τρομοκράτες είναι από την φύση τους αισιόδοξοι άνθρωποι, γιατί πώς αλλιώς θα αναλάμβαναν τέτοια ρίσκα ; Η αισιοδοξία τους αυτή τους κάνει να παραβλέπουν πως τις περισσότερες φορές είναι πολύ μικροί για τέτοια παιχνίδια, που μπορούν πολύ εύκολα να ξεφύγουν από τον έλεγχό τους. Θυμηθείτε τι γινόταν κατά τα «μολυβένια χρόνια» (anni di piombo), από το τέλος της δεκαετίας του ‘60 έως τις αρχές της δεκαετίας του ‘80 στην Ιταλία, όπου ακροαριστεροί, ακροδεξιοί, μασονικές στοές, μυστικές υπηρεσίες και αστυνομία ήταν όλοι εναντίον όλων σ’ έναν «χαμηλής έντασης εμφύλιο πόλεμο». Στις συνθήκες αυτές, το χοντρό πολιτικό παιχνίδι που παίχτηκε σε εθνικό και διεθνές επίπεδο ήταν (όπως ομολογήθηκε αργότερα) τελείως πέρα από τις προβλέψεις και τις διαθέσεις όσων με ελαφριά καρδιά και μυαλό πρωτοστάτησαν στη δημιουργία τους.

Η ενδυνάμωση των θεσμών μέσω της αποκάθαρσής τους, καθώς και η ενίσχυση του κοινωνικού ιστού μέσω του περιορισμού της ανισότητας και της καταπολέμησης της αδικίας, είναι ουσιώδεις προϋποθέσεις για να μην πέσουμε κι εμείς ποτέ σε μια τέτοια κατάσταση. Όσοι παραβλέπουν το ένα ή το άλλο, συνειδητά ή ασυνείδητα αφήνουν χώρο για την ανάπτυξη της τρομοκρατίας. Και ακόμα χειρότερα, όσοι της κλείνουν το μάτι βλέποντας εκεί «συντρόφους της άλλης πλευράς», που μάχονται για τον ίδιο σκοπό με άλλα μέσα, στην πράξη της δίνουν ηθικό / πολιτικό άλλοθι και της ανοίγουν τον δρόμο.