Αφορμή παίρνω εδώ από το άρθρο του Σταύρου Μ. Θεοδωράκη "Το κράτος που θέλουμε", που δημοσεύτηκε πριν λίγες μέρες στο blog. Θέλω (χωρίς να είμαι κανένας ειδικός πάνω στο θέμα) να σχολιάσω λίγο το ζητούμενο "μικρό και ευέλικτο κράτος". Πώς το εννοούμε; Πώς μπορούμε να το πετύχουμε;
Το μεγάλο μας κράτος και πώς το δημιουργήσαμε
Η αδρή εικόνα για το μέγεθος του κράτους είναι η εξής:
- Το μέγεθός του, πριν από τη μεταπολίτευση, τόσο σε σύγκριση με τις λοιπές ευρωπαϊκές χώρες, αλλά και με τις χώρες του ΟΟΣΑ ήταν σχετικά μικρό (γύρω στις 270.000 ΔΥ).
- Στην πρώτη δεκαπενταετία της μεταπολίτευσης διπλασιάστηκε (η μεγαλύτερη αύξηση έγινε στην αρχή της). Συνέχισε να αυξάνεται με μικρότερους ρυθμούς για μια εικοσαετία.
- Γύρω στο 2009 είχε φτάσει στα επίπεδα του ευρωπαϊκού μέσου όρου, έχοντας τριπλασιαστεί σαν ποσοστό στο σύνολο της απασχόλησης στην 35ετία 1974-2009.
Η αύξηση του μεγέθους του κράτους ήταν σε ένα βαθμό δικαιολογημένη, λόγω των μεγαλύτερων ευθυνών που ανέλαβε μεταπολιτευτικά να καλύψει. Ωστόσο έγινε άναρχα και χωρίς ουσιαστικό γενικότερο προγραμματισμό.
Κλασικό παράδειγμα: Οι θέσεις των εκπαιδευτικών αυξήθηκαν (και δικαίως, λόγω της μεγάλης αναλογίας διδασκομένων - διδασκόντων στο παρελθόν). Ωστόσο σύντομα φτάσαμε να έχουμε μια από τις μικρότερες αναλογίες στην Ευρώπη. Παρ' όλα αυτά οι παραγωγικές σχολές εκπαιδευτικών συνέχισαν να βγάζουν "φουρνιές" που απαιτούσαν διορισμό, χωρίς μάλιστα και το επίπεδο της εκπαίδευσης να έχει βελτιωθεί ανάλογα.
Στη διάρκεια της Γ΄ Ελληνικής Δημοκρατίας (δλδ μετά τη μεταπολίτευση) το κράτος μετατράπηκε σε μια ασυνάρτητη μηχανή που χρησιμοποιούσε τους πόρους που είχε ή δεν είχε για να κατευνάσει, όχι για να συγκεράσει ή να συντονίσει (*).
Ενδεικτικά παραδείγματα έχουν δει το φως της δημοσιότητας, αλλά και γνωρίζουμε όλοι μας. Πολλές φορές έχουν σαν κοινό παρονομαστή φουσκωμένα οργανογράμματα υπηρεσιών, προσωρινές συμβάσεις που μετατρέπονται κάποια στιγμή σε αορίστου χρόνου, μετατάξεις βάσει προσόντων κ.λπ.
Τι σημαίνει μικρότερο κράτος
Πριν από τη χρεοκοπία, το μέγεθος του ευρύτερου δημόσιου τομέα συνέχιζε να αυξάνει. Το μειώσαμε όχι με απολύσεις, αλλά με περισσότερες συντάξεις (πρόωρες και μη) και περιορισμό του αριθμού προσλήψεων.
Το μέγεθός του σήμερα (ως ποσοστό στο σύνολο της απασχόλησης) θεωρώ ότι δεν είναι πια σημαντικά μεγαλύτερο από αυτό άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Ωστόσο, η ποιότητα των υπηρεσιών που παρέχονται είναι δυσανάλογα χαμηλότερη.
Για να μπορέσουμε να επιλέξουμε το πού θα πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη βαρύτητα, στη μείωση του μεγέθους ή στη βελτίωση των υπηρεσιών του κράτους, πρέπει να λάβουμε υπ' όψη μας τα εξής:
- Τα ποσά του κρατικού προϋπολογισμού που προορίζονται για μισθούς, προστιθέμενα στις λοιπές ανελαστικές του δαπάνες, καλύπτουν υπερβολικό ποσοστό των κρατικών εσόδων, στραγγαλίζοντας ουσιαστικά τις κρατικές επενδυτικές δυνατότητες.
- Παρ’ όλα αυτά, δεν είναι δυνατόν (για λόγους κοινωνικούς, πολιτικούς, και εν μέρει λειτουργικούς) να μπει σήμερα επί τάπητος θέμα οριζόντιων απολύσεων Δημοσίων Υπαλλήλων.
Χρειάζεται επομένως ένα πιο μακροπρόθεσμο σχέδιο, το οποίο θα δώσει μεγαλύτερη βαρύτητα στον περιοριμό του κράτους (κυρίως μέσω περιορισμού των προσλήψεων), ενώ η βελτίωση των υπηρεσιών μπορεί να αναμένεται από την αναδιοργάνωση των διαδικασιών, την απλούστευση της νομοθεσίας και την επέκταση της χρήσης Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών. Ενα τέτοιο σχέδιο μπορεί να περιλαμβάνει άξονες όπως:
- Ανασχεδιασμός του Δημοσίου, με διάκριση επιτελικών δομών από εκτελεστικές υπηρεσίες.
- Καταγραφή των αναγκών λειτουργίας του σε αριθμό υπαλλήλων, ειδικότητες και προσόντα. Αποκλεισμός λειτουργιών που δεν σχετίζονται με τις εργασίες του φορέα (πχ καθαρίστριες), και σύναψη τυχόν αναγκαίων σχετικών συμβάσεων με ιδιωτικές εταιρείες.
- Ανάθεση σε ιδιωτικές εταιρείες έργων/εργασιών οι οποίες μπορεί αυτήν τη στιγμή να εμφανίζουν μεγάλο όγκο, ωστόσο δεν προβλέπεται να είναι πάγιες και διαρκείς (πχ καταχώριση ασφαλιστικής ιστορίας, ιατρικών φακέλων, ενοποίηση μητρώων κ.λπ.)
- Συνεχές reengineering των διαδικασιών του δημοσίου με στόχο την απλούστευσή τους και την προσφορά περισσότερων ψηφιακών υπηρεσιών.
- Στόχευση των προσλήψεων στις πραγματικές ανάγκες (που θα προκύψουν από τον ανασχεδιασμό), αξιοκρατικές και ακομμάτιστες. Για ένα χρονικό διάστημα, λιγότερες προσλήψεις από τις αποχωρήσεις (συνταξιοδοτήσεις).
- Ειδικά για τα Πανεπιστήμια, εκτίμηση των μελλοντικών αναγκών σε επιστημονικό προσωπικό. Μείωση των εισακτέων και παροχή δωρεάν εκπαίδευσης μόνον σε όσους προβλέπεται ότι μπορεί να απορροφήσει η αγορά εργασίας. Ίδρυση ιδιωτικών Πανεπιστημίων για όσους άλλους επιθυμούν. Αξιολόγηση των σχολών (δημόσιων και ιδιωτικών) που θα προσμετράται στα μόρια των προσλήψεων (όλα αυτά σε συνδυασμό με μελέτες για τις ανάγκες της αγοράς).
- Και οπωσδήποτε, σύστημα επιβράβευσης και ποινών για τους ΔΥ, σαν αποτέλεσμα διά βίου εκπαίδευσης και τακτικής αξιολόγησης.
Ένα μικρότερο κράτος, με προϋποθέσεις μπορεί να γίνει και καλό!
(*) Κάποια από τα στοιχεία και τις κρίσεις έχουν παρθεί από το έργο του Χρυσάφη Ιορδάνογλου : «Κράτος και Ομάδες συμφερόντων», εκδόσεις «Πόλις» 2013
Ο Νίκος Κουτρέτσης είναι μέλος της Εκτελεστικής Γραμματείας της Κίνησης Κοινωνικού Φιλελευθερισμού "εΜείς"