Η παιδική ηλικία στις περισσότερες των περιπτώσεων είναι συνδεδεμένη στο μυαλό μας με πολύ παιχνίδι και χαρά, φαντασία, σκανταλιές, ανεμελιά και αθωότητα, αφού τότε όλα σχεδόν μάς επιτρέπονταν. Είναι όμως ταυτόχρονα η πιο ευαίσθητη ηλικία κατά την οποία διαμορφώνεται ο χαρακτήρας του ανθρώπου και διάφοροι παράγοντες και γεγονότα μπορούν να επηρεάσουν την ψυχοσύνθεσή του. Τέτοιος παράγοντας είναι και η παιδική εργασία που, ακόμη και σήμερα, στον 21ο αιώνα, της τεχνολογίας και των ανεπτυγμένων κοινωνιών, εξακολουθεί να ανθεί. Πραγματικά, υπάρχουν παιδιά-θύματα, συνήθως οικονομικώς ασθενέστερων οικογενειών ή αναλφάβητου και προσφυγικού πληθυσμού, που από τα πρώτα χρόνια της ζωής τους αναλαμβάνουν ευθύνες, δεσμεύονται προκειμένου να συνεισφέρουν κατά το δυνατόν στο χαμηλό οικογενειακό εισόδημα. Κι αυτό μπορεί να σφραγίσει ολόκληρη τη ζωή τους.

Η «Σύμβαση των δικαιωμάτων του παιδιού»

Για αυτά τα παιδιά-θύματα η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας (ΔΟΕ - International Labour Organization / ILO), αυτόνομος διεθνής διακρατικός οργανισμός και εξειδικευμένη οργάνωση του Ο.Η.Ε., καθιέρωσε κάθε χρόνο τη 12η Ιουνίου  ως Παγκόσμια Ημέρα κατά της Παιδικής Εργασίας με στόχο την καταπολέμησή της. Η  αρ. 44/25 μάλιστα, Απόφαση της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών, που αφορά τη «Σύμβαση των δικαιωμάτων του παιδιού», επικυρώθηκε από 187 κράτη το 1989 και ορίζει ότι: «τα Συμβαλλόμενα Κράτη αναγνωρίζουν το δικαίωμα του παιδιού να προστατεύεται από την οικονομική εκμετάλλευση και από την εκτέλεση οποιασδήποτε εργασίας που ενέχει κινδύνους ή που μπορεί να εκθέσει σε κίνδυνο την εκπαίδευσή του ή να βλάψει την υγεία του ή τη σωματική, πνευματική, ψυχική, ηθική ή κοινωνική ανάπτυξή του». Αυτή την πρόβλεψη της Σύμβασης εξειδίκευσε το 2008 η UNICEF, κατά τη 18η Διεθνή Συνδιάσκεψη των Στατιστικολόγων επί θεμάτων Εργασίας, όπου με το Ψήφισμα ΙΙ υιοθετήθηκε ένας νέος ορισμός για την παιδική εργασία. Σύμφωνα με αυτόν η «παιδική εργασία» περιλαμβάνει: α) τις χειρότερες μορφές παιδικής εργασίας, π.χ. δουλεία, πορνεία και πορνογραφία, παράνομες δραστηριότητες κ.λπ. σύμφωνα με τη Δ.Σ.Ε 182, β) την απασχόληση παιδιών κάτω των 15 ετών, γ) τις επικίνδυνες αμισθί εργασίες στο πλαίσιο της οικογένειας (https://bit.ly/2SgMa1D). Ωστόσο, παρά τον διακηρυγμένο από τα Ηνωμένα Έθνη στόχο για την εξάλειψη της παιδικής εργασίας έως το 2025, ο ρυθμός μείωσής της παραμένει πολύ αργός και η παιδική εργασία φαίνεται ότι θα συνεχίσει να αποτελεί φαινόμενο γερά ριζωμένο κυρίως στις φτωχές κοινωνίες. Με τον σημερινό μάλιστα, ρυθμό μείωσής της υπολογίζεται ότι 121 εκατ. παιδιά θα εργάζονται ακόμα το 2025, εκ των οποίων 52 εκατ. σε επικίνδυνη εργασία.

Σύμφωνα με πρόσφατες εκτιμήσεις του Διεθνούς Οργανισμού Εργασίας (ILO), 88 εκατ. αγόρια και 64 εκατ. κορίτσια (σύνολο 152 εκατ. παιδιά) ηλικίας 5-14 ετών βρίσκονται στην παιδική εργασία. Αν υπολογίσουμε και την απασχόληση  παιδιών άνω της νόμιμης ηλικίας εργασίας (15-18 ετών) φθάνουν τα 218 εκατ. Ένας μεγάλος αριθμός 36 εκατ. παιδιών στην παιδική εργασία  ηλικίας 5-14 ετών είναι εντελώς εκτός σχολείου και εκπαίδευσης. Το 71% των εργαζόμενων παιδιών απασχολούνται στον αγροτικό τομέα και 69% από αυτά εργάζονται χωρίς να πληρώνονται, εντός της οικογενειακής τους μονάδας.

Σχεδόν το ήμισυ της παιδικής εργασίας καταγράφεται στην Αφρική και φτάνει τα 72,1 εκατ. Ακολουθούν η Ασία και ο Ειρηνικός με 62 εκατ., η Αμερική με 10,7 εκατ., η Ευρώπη και η κεντρική Ασία με 5,5 εκατ. και τα αραβικά κράτη με 1,1 εκατ. Το Μπαγκλαντές θεωρείται η χώρα με τη μεγαλύτερη άνθηση του φαινομένου παγκοσμίως. Από την άλλη, στη Βραζιλία, εργάζονται περισσότερα από 1 εκατ. παιδιά ηλικίας 10-14 ετών, σύμφωνα με τα στοιχεία του Βραζιλιάνικου Ινστιτούτου Γεωγραφίας και Στατιστικής (IBGE). Στη Βόρεια Κορέα ακόμα και μικροί μαθητές πέντε ετών υποχρεώνονται να δουλέψουν. Η παιδική εργασία ανθεί επίσης σε Ερυθραία, Σομαλία, Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, Μιανμάρ, Σουδάν, Αφγανιστάν, Πακιστάν, Ζιμπάμπουε, Υεμένη, Μπουρούντι, Νιγηρία. Στη λίστα δεν θα μπορούσε να λείπει και η Κίνα, η χώρα με τον μεγαλύτερο πληθυσμό στον κόσμο. Τέλος, στη Βολιβία,  η απόφαση της  βολιβιανής κυβέρνησης να νομιμοποιήσει την εργασία για δωδεκάχρονα παιδιά, προκάλεσε, όπως είναι λογικό,  κύμα αντιδράσεων παγκοσμίως.

Ωστόσο, η παιδική εργασία δεν περιορίζεται μόνο σε ολόκληρο τον λεγόμενο Τρίτο Κόσμο αλλά εξαπλώνεται και στην Ευρώπη. Σύμφωνα με την έκθεση της Unicef:

στη Μεγάλη Βρετανία, με μετριοπαθείς υπολογισμούς,  εργάζεται περίπου το 25% των 14χρονων παιδιών, παρακολουθώντας παράλληλα και τα σχολικά μαθήματα. Η γερμανική νομοθεσία απαγορεύει την παιδική εργασία, αλλά επιτρέπει στα παιδιά ηλικίας άνω των 13 ετών να απασχολούνται σε ελαφρές εργασίες και όχι για πάνω από 2 ώρες ημερησίως. Στην Ελβετία με την άδεια των αρχών επιτρέπεται η εργασία παιδιών από την ηλικία των 13 ετών. Στην Ισπανία η παιδική εργασία αφορά 200.000 άτομα. Σε έκθεσή της η οργάνωση προάσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων Human Rights Watch σημείωσε ότι εκατομμύρια παιδιά εξακολουθούν να εργάζονται στον αγροτικό τομέα στις ΗΠΑ, κυρίως στις φυτείες, στα σύνορα με το Μεξικό. Παιδιά, μάλιστα, μόλις 4 χρονών πληρώνονται 2 δολάρια για 12ωρη «εργασία», παρά το γεγονός ότι υπάρχει εκτενής νομοθεσία που το απαγορεύει αυστηρά.

 

Το νομικό πλαίσιο στην Ελλάδα, το οποίο κωδικοποιήθηκε με τον Ν. 3850/2010 «Κύρωση του Κώδικα νόμων για την υγεία και την ασφάλεια των εργαζομένων», κρίνεται επαρκές για την προστασία των παιδιών από την επιβλαβή παιδική εργασία. Το πρόβλημα, όμως, βρίσκεται στη συστηματική καταγραφή της και στη διατήρηση ενημερωμένων στοιχείων σχετικά με την έκτασή της, το φύλο, την ηλικία, την εθνική προέλευση, τον τύπο περιοχής (αστική/ αγροτική) και την κοινωνικο-οικονομική κατάσταση των εργαζομένων παιδιών, δίνοντας ιδιαίτερη βαρύτητα στον εντοπισμό των βιομηχανικών, γεωργικών, τουριστικών κ.λπ. εργασιών, όπου η παιδική εργασία είναι δύσκολο να εντοπιστεί. Ο αριθμός των καταγεγραμμένων εργαζόμενων παιδιών στην Ελλάδα σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ. παρουσιάζει σημαντική διαχρονικά πτωτική πορεία, ιδιαίτερα από την έναρξη της οικονομικής κρίσης (2009) και ύστερα, έχοντας υποτριπλασιαστεί. Είναι αξιοσημείωτο ότι η συνεχής φθίνουσα πορεία (https://bit.ly/2TiKBA2) ακολουθεί τη μείωση της σχολικής διαρροής των τελευταίων χρόνων (https://bit.ly/354Nc3v). Το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο από την άλλη, εκτιμά ότι το 70% των μαθητών που διακόπτουν το σχολείο εισέρχονται με κάποιο τρόπο στην αγορά εργασίας. Μπορεί, βέβαια,  τα πορίσματα διάφορων ερευνών και εργασιών να δείχνουν ότι  η παιδική εργασία διαχρονικά παρουσιάζει φθίνουσα πορεία, το θέμα όμως παραμένει μεγάλο και παραμένει, δυστυχώς, άγνωστο. Τα στοιχεία αναφέρονται πάντα κατ' εκτίμηση και καθώς δεν υπάρχουν ανάλογες έρευνες για το θέμα, ανεβάζουν τον αριθμό των ανηλίκων εργαζομένων παιδιών στη χώρα μας περίπου στις 50.000. Αυτό, ακριβώς, το ζήτημα των ερευνών αποτελεί ένα από τα πολιτικά αιτήματα του «Δικτύου για τα Δικαιώματα του Παιδιού».

Εκατομμύρια λοιπόν, παιδιά στον πλανήτη εργάζονται με εξοντωτικά ωράρια είτε εξορύσσοντας χρυσάφι, διαμάντια και πολύτιμα μέταλλα σε ορυχεία, είτε βράχια σε λατομεία και άλλους επικίνδυνους χώρους δουλειάς. Άλλα κάνουν εργασίες  υπό επικίνδυνες συνθήκες  εξαιτίας των υψηλών θερμοκρασιών, δονήσεων και  θορύβων. Άλλα δουλεύουν στα χωράφια από την αυγή ως το σούρουπο και χρησιμοποιούν επικίνδυνα υλικά, όπως χημικά, φυτοφάρμακα, λιπάσματα, εντομοκτόνα ή βαρύ μηχανικό εξοπλισμό, μηχανήματα και εργαλεία. Άλλα μεταφέρουν βαριά φορτία ή έρχονται σε επαφή με μικρόβια μεταφέροντας απορρίμματα. Άλλα δουλεύουν σε επικίνδυνα ύψη ή κάτω από την επιφάνεια του εδάφους ή του νερού. Περίπου 10,5 εκατομμύρια παιδιά σε όλο τον κόσμο είναι «αόρατα» κυριολεκτικά, καθώς στην πιο τρυφερή τους ηλικία δουλεύουν ως οικιακοί βοηθοί, ως «παραπαίδια» σε σπίτια (καθαριστές, μάγειρες, κηπουροί), ή έχουν την φροντίδα άλλων παιδιών και ηλικιωμένων. Πολλά άλλα ακόμη είναι θύματα της βιομηχανίας του σεξ. Η Δ.Ο.Ε. ανέφερε στη Γενεύη ότι «όχι μόνο μοχθούν πίσω από τις κλειστές πόρτες των εργοδοτών τους, αλλά οι κοινωνίες δεν βλέπουν καν τι κάνουν σαν εργασία» και ζήτησε ταυτόχρονα να σταματήσει αυτή η πρακτική.

 Στην Ελλάδα κατά τη μετεμφυλιακή περίοδο και όχι μόνον,  ο μεγαλύτερος βιομηχανικός κλάδος με παράδοση στην παιδική εργασία ήταν η κλωστοϋφαντουργία, ενώ πολλά παιδιά μεγάλωναν στα καπνοχώραφα της ελληνικής επαρχίας. Τα λουστράκια της Ομόνοιας και της Καλαμαριάς, τα μικρά κορίτσια έξω από τα γήπεδα που πουλούσαν αθλητικές εφημερίδες, τα αγόρια που σέρβιραν στα καφενεία, ενίοτε ξυπόλητα, οι μικροπωλητές με το τελάρο κρεμασμένο στο λαιμό γεμάτο καθρεφτάκια, τσατσάρες, πιαστράκια, κάλτσες, ξυραφάκια και ό,τι άλλο χωρούσε ήταν καθημερινές φιγούρες. Ωστόσο, οι εικόνες αυτές  μπορεί να είναι  για τους μεγαλύτερους εικόνες ξεχασμένες ή οι νεότεροι να μην τις έχουν αντικρίσει. Αλλά ένα είναι βέβαιο. Και σήμερα υπάρχουν ανήλικα παιδιά που δουλεύουν σε μαγαζιά, βιοτεχνίες, εργοστάσια, αγροτικές δουλειές στη χώρα μας.

 ▪ Η περιορισμένη νομική προστασία. Η καταπολέμηση αυτού του κοινωνικού φαινομένου δεν εξαρτάται μόνο από την προστασία του νόμου αλλά και από άλλους πολλούς παράγοντες (κοινωνική πρόνοια, δυνατότητα δωρεάν και υποχρεωτικής εκπαίδευσης, πληροφόρηση και ευαισθητοποίηση του κοινού, επαγγελματικός προσανατολισμός των παιδιών, ενισχυμένα μέτρα της Επιθεώρησης Εργασίας).

▪ Η φτώχεια και η κοινωνική ευπάθεια. Είναι καταστάσεις που μπορούν να οδηγήσουν σε παιδική εκμετάλλευση, επαιτεία και σεξουαλική ή άλλες μορφές εκμετάλλευσης. Ποσοστό 43% των παιδιών στην παιδική εργασία ζουν σε χώρες με χαμηλό εθνικό εισόδημα, ενώ 1,3% ζουν σε χώρες με υψηλό εθνικό εισόδημα.

▪ Η κακή ποιότητα σχολικής εκπαίδευσης και η περιορισμένη πρόσβαση στο σχολείο. Το 32% όλων των εργαζόμενων παιδιών της ηλικιακής ομάδας 5-14 ετών είναι εκτός εκπαίδευσης.

▪ Οι περιορισμένες ευκαιρίες αξιοπρεπούς εργασίας και οι δύσκολες μεταβάσεις στην εργασία.

▪ Η απουσία ή η αδύναμη υλοποίηση της ελευθερίας του συνεταιρίζεσθαι και της πραγματικής αναγνώρισης του δικαιώματος των συλλογικών διαπραγματεύσεων και άλλων μορφών κοινωνικού διαλόγου.

 

1. Τα παιδιά εκτίθενται σε σωματικό κίνδυνο, καθώς συνήθως εργάζονται σε ένα περιβάλλον ανασφάλιστο και επικίνδυνο, διατρέχοντας μόνιμο κίνδυνο ατυχήματος ή σοβαρού τραυματισμού. Κάθε χρόνο τουλάχιστον 22.000 από αυτά σκοτώνονται σε εργατικά ατυχήματα.

2. Προσβάλλεται η ψυχική υγεία τους, καθώς συχνά οι συνθήκες είναι αντίξοες και πιεστικές. Εξάλλου, η παιδική εργασία τις περισσότερες φορές δεν αποτελεί ελεύθερη επιλογή των παιδιών αλλά πράξη εξαναγκασμού. 

3. Τα παιδιά στερούνται της δυνατότητας για μόρφωση και εκπαίδευση. Περίπου 1 στα 6 παιδιά παγκοσμίως εγκαταλείπουν πρόωρα το σχολείο, για να εργαστούν. Το σχολείο, όμως, δεν παρέχει μόνο διδακτικές δεξιότητες αλλά και όλες εκείνες τις ικανότητες και τα εφόδια που χρειάζεται ένας άνθρωπος για να ενταχθεί ομαλά στο κοινωνικό σύνολο. «Τα παιδιά θα πρέπει να έχουν στυλό στα χέρια τους, κι όχι εργαλεία δουλειάς», είχε πει ο Iqbal Masih, ένα αγόρι από το Πακιστάν, γεννημένο το 1983, που πωλήθηκε σαν δούλος από την ίδια την οικογένειά του και έγινε σύμβολο της παιδικής εργασίας.

4. Τα παιδιά στερούνται το δικαίωμα στο παιχνίδι και συνεπακόλουθα τον αυθορμητισμό, την ονειροπόληση και την παιδικότητά τους. 

Ο κόσμος έχει δυστυχώς εξοικειωθεί με την παιδική εργασία. Προβληματιζόμαστε ή λέμε «κρίμα», όταν ακούμε μια είδηση για τα παιδιά «θύματα εργασίας» και στη συνέχεια τα ξεχνάμε. Όμως, η πραγματικότητα είναι σκληρή για εκατομμύρια παιδιά.  Την ώρα που ένα παιδί ξυπνάει για να πάει στο σχολείο, ένα άλλο παιδί ετοιμάζεται να πάει για δουλειά. 

Ο οποιοσδήποτε πολίτης, λοιπόν, που αντιλαμβάνεται ότι υπάρχει παραβίαση των δικαιωμάτων ενός παιδιού είναι ξεκάθαρο τι πρέπει να κάνει. Μπορεί:

Να υποβάλει γραπτή αναφορά στον Συνήγορο του Πολίτη με τα στοιχεία και την υπογραφή του καθώς και σαφείς πληροφορίες για την υπόθεση.

Να ενεργοποιήσει τους μηχανισμούς αναζήτησης και εντοπισμού τού «Χαμόγελου του Παιδιού», όπως είναι η «Ευρωπαϊκή Γραμμή για τα Εξαφανισμένα Παιδιά 116000» και το Amber Alert Hellas που λειτουργεί σε συνεργασία με όλες τις αρμόδιες αρχές. 

Να απευθυνθεί στο «Δίκτυο για τα Δικαιώματα του Παιδιού», που είναι ένα μη κερδοσκοπικό σωματείο και έχει ως στόχο την προάσπιση των δικαιωμάτων του παιδιού. Και -γιατί όχι;- να γίνει εθελοντής ή μέλος του (βλέπε https://ddp.gr/ ).  

Να απευθυνθεί στην «ΑΡΣΙΣ», που είναι μια κοινωνική μη κυβερνητική οργάνωση και δραστηριοποιείται από το 1992 για την υποστήριξη των παιδιών και των νέων και την προάσπιση των δικαιωμάτων τους. Η οργάνωση λειτουργεί κέντρα στην Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη, τον Βόλο, την Κοζάνη και την Αλεξανδρούπολη, ενώ έχει αναπτύξει δραστηριότητες και σε πολλές άλλες πόλεις (Μαυρομματαίων 43, T.K.10434, ΑΘΗΝΑ, τηλ./fax: 210 8259880, email: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.).

Πρέπει να καταλάβουμε όλοι  τελικά ότι είμαστε συνυπεύθυνοι και υποχρεωμένοι να εξασφαλίσουμε στα παιδιά και στους εφήβους μας τη χαμένη αθωότητα, την υγιή επαναστατικότητα, τη γόνιμη αμφισβήτηση και την ελπίδα για ένα καλύτερο μέλλον στο πλαίσιο του ανθρωπισμού.