Pin It


barbasΤο κείμενο αυτό ξεκίνησε να γράφεται πριν από κάμποσες μέρες. Καθ’ οδόν ήρθαν οι εξελίξεις στο Αφγανιστάν, οι ταλιμπάν και οι κίνδυνοι για τις γυναίκες εκεί. Είδαμε και διαβάσαμε τη φρίκη και βγήκε με ένταση η οργή και η καταγγελία. Πράγματα τρομερά για τα δεδομένα της δικής μας κουλτούρας. Μπροστά τους, φαναράκια που αχνοφέγγουν οι καταστάσεις βίας εδώ απέναντι στις γυναίκες. Έτσι μπήκε προσωρινά μια άνω τελεία στο κείμενο. Σιγά – σιγά επανερχόμαστε στη δική μας πραγματικότητα. Έτσι κι αλλιώς πολύ λίγα μπορούμε να κάνουμε εμείς από δω για τη δυστυχία των γυναικών στο Αφγανιστάν. Και κυρίως επανέρχεται η πραγματική ένταση των προβλημάτων στη δική μας κοινωνία, που μόνο φαναράκια που αχνοφέγγουν δεν είναι.

Να επισημάνω κατ’ αρχάς ότι αναφερόμαστε σ’ ένα φαινόμενο που περιλαμβάνει πολλές διαφορετικές καταστάσεις και τύπους ανθρώπων. Πολλοί αμφισβητούν ότι όλα αυτά τα φαινόμενα βίας κατά των γυναικών συνιστούν ένα ενιαίο πρόβλημα. Κι αυτό είναι εύλογο. Ο φόνος, και μάλιστα ο σκόπιμος και σχεδιασμένος (δηλαδή η δολοφονία) έχει τεράστια διαφορά από τη λεκτική ή σωματική βία, κι αυτή από τη σεξουαλική παρενόχληση και τον βιασμό. Είναι διαφορετικές ποινικά περιπτώσεις εγκλημάτων και οι εμπλεκόμενοι δράστες και θύματα έχουν συχνά σημαντικές διαφορές στα ψυχοκοινωνικά τους χαρακτηριστικά. Ισχύει ότι κάθε περίπτωση και κάθε κατάσταση απαιτεί ειδική μελέτη από ανακριτική και ψυχολογική ή ψυχιατρική σκοπιά. Ακόμα και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κοινωνικού χώρου (αθλητικές ομοσπονδίες, θεατρικό σανίδι, πανεπιστημιακά αμφιθέατρα) χρειάζεται να παίρνονται υπόψη. Παράλληλα όμως παρατηρούμε παρόμοιες αντιδράσεις και συμπεριφορές από την πλευρά της κοινωνίας και των πολιτών (πέρα από τον καταγγελτικό λόγο στα μέσα μαζικής ενημέρωση και κοινωνικής δικτύωσης). Αυτή η παρατήρηση δεν πρέπει να μας ξεφύγει. Γιατί, όπως και να το κάνουμε, η στάση και αντίδραση της κοινωνίας είναι ένας σημαντικός και θα έλεγα καθοριστικός παράγοντας που επηρεάζει της άσκηση της βίας απέναντι στις γυναίκες. Αυτό ακριβώς θα προσπαθήσω να αποτυπώσω και να εξηγήσω στη συνέχεια.
Θα μιλήσω μέσα από ορισμένες εικόνες, όχι ακραίες και σπάνιες αλλά εικόνες που οι περισσότεροι και οι περισσότερες έχουν ζήσει είτε άμεσα είτε μέσα από αφηγήσεις άλλων ανθρώπων.
Επεισόδιο πρώτο
Μια παρέα 4-5 ανδρών (εφήβων ή νέων ή μεσήλικων) προχωρά σε έναν σχεδόν ερημικό δρόμο αργά το απόγευμα. Είχαν πιει κάποια ποτά στο μπαράκι τους, είχαν εκφορτίσει τις ερωτικές τους επιθυμίες και φαντασιώσεις, είχαν φορτίσει τις σεξουαλικές τους ορέξεις και προχωρούσαν συζητώντας γι’ αυτές με ορμή και ένταση. Από την απέναντι πλευρά προχωρά μια νεαρή κυρία, με ένα κομψό και ανάλαφρο ντύσιμο που άφηνε να αναδειχθεί το καλοσχηματισμένο σώμα της. Οι δρόμοι τους διασταυρώνονται. Οι άντρες καρφώνουν τα βλέμματά τους στην κυρία και την πλησιάζουν με σεξουαλικές προτάσεις και προκλητικές εκφράσεις για το κορμί της. Η κυρία κοντοστέκεται, κοιτάζει τρομαγμένη και προσπαθεί να ξεφύγει αλλά οι άντρες έχουν κάνει ένα κύκλο γύρω της και βρίσκονται σε απόσταση αναπνοής με σαφείς προθέσεις να της επιτεθούν σεξουαλικά. Μάλιστα ένας από αυτούς έχει ήδη προλάβει να βάλει το χέρι του κάτω από το φουστάνι της. Εκείνη τη στιγμή ένα αυτοκίνητο περνά αργά από το πλάι τους και κορνάρει συνεχόμενα. Το ζευγάρι που είναι μέσα στο αυτοκίνητο προφανώς κατάλαβε τι συμβαίνει και κοντοστάθηκε για βοήθεια. Οι άντρες σταμάτησαν, μαζεύτηκαν στην παρέα τους και αποχώρησαν βρίζοντας το αυτοκίνητο και την κυρία. Η κυρία σώθηκε την τελευταία στιγμή.
Μια παραλλαγή του πρώτου επεισοδίου
Στην παρέα των ανδρών υπάρχουν 2-3 που ναι μεν είναι ξαναμμένοι στις σεξουαλικές τους φαντασιώσεις αλλά νιώθουν άσχημα με τις χειρονομίες και τις λεκτικές προσβολές προς τη νεαρή κυρία. Δεν φαίνονται ενεργοί στην πολιορκία της, μένουν σιωπηλοί και αμέτοχοι στην σεξουαλική παρενόχληση των άλλων προς την κυρία, ούτε όμως και αντιδρούν για να την αποτρέψουν. Το υπόλοιπο του επεισοδίου ίδιο πριν και μετά την παρενόχληση και την εμφάνιση του σωτήριου αυτοκίνητου.
Επεισόδιο δεύτερο
Η ίδια παρέα του πρώτου επεισοδίου, μετά την ίδια απογευματινή συνάντηση στο μπαράκι πηγαίνει στο γαμήλιο γλέντι ενός φίλου τους. Πολλοί οι καλεσμένοι και ανάμεσά τους αρκετοί γνωστοί της παρέας, άλλοι μόνοι κι άλλοι με τις συζύγους τους. Η παρέα κάθεται σ’ ένα τραπέζι και σχολιάζει τις γυναίκες που κάθονται αλλού ή χορεύουν. Στην πίστα η νεαρή κυρία του προηγούμενου επεισοδίου με την ίδια ακριβώς αμφίεση χορεύει, άλλοτε μόνη της κι άλλοτε με μια φίλη της. Οι άντρες της παρέας μας επικεντρώνουν τα βλέμματα και τα σεξουαλικά τους σχόλια στη νεαρή κυρία. Οι ματιές τους και οι εκφράσεις τους πυρακτωμένα από τον σεξουαλικό πόθο βέλη. Όμως αυτό. Κανείς τους δεν κουνήθηκε από την καρέκλα του, κανείς τους δεν έβγαλε κραυγή για την κυρία ούτε πήγε προς το μέρος της. Έμειναν εκεί καθηλωμένοι.
Επεισόδιο τρίτο
Ένας από την παρέα των ανδρών των προηγούμενων επεισοδίων προχωρά στο ερημικό δρόμο του πρώτου επεισοδίου. Ήταν στο μπαράκι με την υπόλοιπη παρέα, στο ίδιο σκηνικό που έχει περιγραφεί, κι όταν έφυγαν από το μπαράκι χώρισαν και πήγε ο καθένας στον δικό του προορισμό. Ο δικός μας, προχωρά και βλέπει να έρχεται από την αντίθετη φορά μια παρέα γυναικών. Μέσα στην παρέα και η νεαρή κυρία των άλλων επεισοδίων. Οι γυναίκες μιλούν ζωηρά μεταξύ τους, δείχνουν ζωντανές και κεφάτες και διασταυρώνονται με τον άντρα. Αυτός έριξε μια κλεφτή ματιά στις γυναίκες, στην κυρία, και έκανε τον αδιάφορο κοιτώντας αλλού καθώς τις προσπερνούσε. Η παρέα των γυναικών δεν έδειξε να αντιλαμβάνεται την παρουσία του.
Θα προσθέσω άλλα δύο επεισόδια, επίσης πολύ οικεία στους περισσότερους.
Επεισόδιο τέταρτο
Ζευγάρι στο σπίτι μόνοι τους, πίνουν τον απογευματινό καφέ στο σαλόνι και κουβεντιάζουν. Η κουβέντα έρχεται στις δουλειές και τις υποχρεώσεις του σπιτιού και η γυναίκα λέει την άποψή της για μια πιο δίκαιη και ισορροπημένη κατανομή τους. Ο άντρας αντιδρά. Συχνά η γυναίκα του βγαίνει με τις φίλες της στην αγορά, για καφέ και κάνα ποτό. Αυτό φαίνεται να την ευχαριστεί περισσότερο από το να μένει σπίτι μαζί του ή να βγαίνουν οι δυο τους (κάτι που έτσι κι αλλιώς είναι μέσα στο πρόγραμμά τους). Έτσι το εισπράττει αυτός. Αντιδρά λοιπόν, αρχικά για τις δουλειές και τις ευθύνες που έχει μια γυναίκα στο σπίτι αλλά η κόντρα γρήγορα πηγαίνει στις εξόδους της γυναίκας του. Η γυναίκα υπερασπίζεται αυτήν την ελευθερία που έχει, την ανάγκη να βγει με τις φίλες της. Δεν αργεί να έρθει ο υπαινιγμός από τον άντρα: «μόνο με φίλες;» Η αντίδραση της γυναίκας είναι άμεση. Θεωρεί προσβλητική τη στάση του και επιμένει στο δικαίωμά της να κυκλοφορεί ελεύθερα και αυτή, όπως άλλωστε κάνει και ο άντρας, δίχως ποτέ να ενοχληθεί η ίδια από αυτή του τη λειτουργία και δίχως να βγάλει κάποιον υπαινιγμό για άλλη γυναίκα. Ο άντρας νιώθει ότι χάνει την πρωτοκαθεδρία στα ενδιαφέροντα της γυναίκας του και επιτίθεται με λεκτική ένταση και προσβολές. Η γυναίκα το έχει ξαναζήσει το σενάριο και προσπαθεί να τον καλμάρει χαμηλώνοντας τους τόνους. Ξέρει ότι δεν πιάνει και πολύ αλλά δεν διαθέτει εκείνη τη στιγμή άλλη στρατηγική προστασίας. Η προσπάθεια κατευνασμού και η οπισθοχώρηση της γυναίκας ερμηνεύεται από τον άντρα ως ομολογία της «ανήθικης» συμπεριφοράς της κι αυτό τον εξαγριώνει ακόμα περισσότερο. Η λεκτική βία συνεχίζεται μαζί με σωματική: σπρώξιμο, απειλή χτυπήματος. Η γυναίκα τρομοκρατημένη τρέχει κλαίγοντας σ’ ένα δωμάτιο και κλείνει την πόρτα τη στιγμή που μια πιατέλα φεύγει από τα χέρια του συζύγου και γίνεται θρύψαλα πάνω στην κλειστή πόρτα με εκκωφαντικό θόρυβο.
Επεισόδιο πέμπτο
Το ίδιο ζευγάρι σε τραπέζι με συγγενείς ή άλλα φιλικά ζευγάρια. Κουβέντα της παρέας με φαγητό και κρασί. Η κουβέντα έρχεται στις υποχρεώσεις του σπιτιού, στην κατανομή ανάμεσα στον άντρα και στη γυναίκα και στις ελευθερίες της γυναίκας και του άντρα. Μιλούν συμφωνώντας ή διαφωνώντας, λένε τη γνώμη τους, μιλούν γενικά αλλά προφανώς ο καθένας και η κάθε μια έχει ως σημείο αναφοράς το ζευγάρι του, πέφτουν ως συνήθως ατάκες αντί για επιχειρήματα αλλά το κλίμα παραμένει καλό. Η γυναίκα του επεισοδίου μας, λέει κι αυτή την άποψή της, ίδια ακριβώς όπως την είχε εκφράσει και στο σπίτι. Ο άντρας της δεν μιλά. Φαίνεται ενοχλημένος αλλά δεν αντιδρά. Μετά από κάποιους άλλους που μίλησαν λέει κι αυτός τη γνώμη του –ίδια με αυτήν στο σπίτι- δίχως να την απευθύνει στη γυναίκα του αλλά στην παρέα. Η κουβέντα προχωρά και αλλάζει θέμα.
Όλα τα άτομα στα επεισόδια είναι «άνθρωποι της διπλανής πόρτας». Προφανώς έχουν, όπως όλοι μας, τα ιδιαίτερα ψυχολογικά και συναισθηματικά τους χαρακτηριστικά, βιώματα αρνητικά και θετικά στην ιστορία της ζωής τους, ματαιώσεις και επιβεβαιώσεις, έχουν ή είχαν γονείς που κι αυτοί με τη σειρά τους είχαν αρνητικά και θετικά στοιχεία προσωπικότητας. Μπορεί για κάποια από αυτά τα βιώματα ή τραύματα να έχουν επίγνωση, δίχως συνήθως να αναγνωρίζουν τη επίδρασή τους στις σημερινές συμπεριφορές, και για πολλά άλλα μπορεί να μην έχουν καν επίγνωση. Το σημαντικό είναι ότι όλα αυτά είναι κάτω από έλεγχο. Εκδηλώνονται ή όχι ανάλογα με τις καταστάσεις και τα πλαίσια. Υπάρχει βέβαια και ένα μικρό ποσοστό στο γενικό πληθυσμό που τα τραύματα ή άλλα ψυχικά στοιχεία έχουν τέτοια ένταση και ποιότητα που συχνά δεν είναι σε θέση να τα ελέγξουν ακόμη κι αν το θέλουν. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις απαιτείται η συνδρομή της ψυχιατρικής ή της ψυχολογίας σε συνεργασία με τη δικαιοσύνη, όπου αυτό κρίνεται αναγκαίο. Στο κείμενο αυτό και στα επεισόδια που παρουσιάστηκαν δεν αναφέρομαι σ’ αυτό το ποσοστό. Αναφέρομαι στη μεγάλη πλειοψηφία των πολιτών που είναι σε θέση να ελέγξει τις εσωτερικές του εντάσεις όταν υποκειμενικά το κρίνει αναγκαίο.

Και τώρα ορισμένες διαπιστώσεις που προκύπτουν από τα επεισόδια.

Πρώτη: Στα δύο πρώτα επεισόδια είναι οι ίδιοι άνθρωποι, η ίδια παρέα, στην ίδια διάθεση, στην ίδια φόρτιση στις σεξουαλικές τους επιθυμίες. Κι όμως λειτουργούν απέναντι στη νεαρή κυρία τελείως διαφορετικά. Στο πρώτο της επιτίθενται και την παρενοχλούν. Εκφράζουν ανοικτά στην πράξη τη διάθεσή τους να ικανοποιήσουν πάνω της τις σεξουαλικές τους ορέξεις. Στο δεύτερο δεν κάνουν καμία πράξη προς τη νεαρή κυρία. Τι συμβαίνει, τι άλλαξε; Προφανώς άλλαξε το πλαίσιο. Ή για να είμαστε πιο ακριβείς άλλαξε η εκτίμηση των ανδρών για τα περιθώρια που τους αφήνει το κάθε πλαίσιο. Στο πρώτο εκτιμούσαν ότι μπορούσαν να επιβληθούν στη νεαρή κυρία, δίχως να διακινδυνεύουν τίποτα. Μέχρι που εμφανίστηκε «το αυτοκίνητο» και άλλαξε το πλαίσιο. Εκεί πλέον διακινδύνευαν να εμπλακούν σε καταστάσεις αρνητικές (π.χ. παρέμβαση της αστυνομίας αν την καλούσαν οι άγνωστοι του αυτοκινήτου) και γι αυτό αποχώρησαν. Στο δεύτερο επεισόδιο, μια ανοιχτή έκφραση των σεξουαλικών τους ορέξεων απέναντι στη νεαρή κυρία μέσα στο γαμήλιο γλέντι, ήταν υποκειμενικά γι’ αυτούς απαγορευμένη. Διακινδύνευαν τις αντιδράσεις των άλλων συμμετεχόντων, την αποδοκιμασία τους, τον στιγματισμό τους. Κι αυτό θα ήταν πολύ βαρύ για την κοινωνική τους υπόσταση.
Το ίδιο βλέπουμε και στα δύο τελευταία επεισόδια με τη σύγκρουση μέσα στο ζευγάρι. Στο τέταρτο επεισόδιο ο άνδρας δεν βιώνει κάποιον περιορισμό, δεν νιώθει να απειλείται από κάποια συνέπεια και γι αυτό αφήνει «ελεύθερο» τον εαυτό του να βγάλει την ορμή, τον θυμό, την διάθεση επιβολής στη γυναίκα του. Αντίθετα στο πέμπτο επεισόδιο μια ίδια στάση θα ήταν πολύ πιθανόν να συναντήσει αρνητική αντίδραση από την παρέα, να τον κακο-χαρακτηρίσουν, να χάσει σε εκτίμηση και αποδοχή. Και γι’ αυτό συγκρατιέται.
Να κρατήσουμε λοιπόν τη διαπίστωση ότι η υποκειμενική εκτίμηση για τα όρια και τις απαιτήσεις του πλαισίου, της κοινωνικής ομάδας μέσα στην οποία λειτουργούμε, παίζουν καθοριστικό ρόλο στην επιλογή μας να εκφράσουμε και σε ποιο βαθμό τις όποιες επιθυμίες, ανάγκες, ορμές ή συναισθήματα.
Δεύτερη: Συσχετίζοντας το πρώτο με το τρίτο επεισόδιο φαίνεται καθαρά η πρακτική σημασία του συσχετισμού της ισχύος. Στο τρίτο, θα ήταν αδιανόητο, καθαρή «αυτοκτονία», να σκεφτεί ο άντρας να επιτεθεί σεξουαλικά στη νεαρή κυρία μέσα στην παρέα της. Διακινδύνευε να τον κάνουν «κομματάκια» οι γυναίκες. Αντίθετα στο πρώτο επεισόδιο η ισχύς πηγαίνει στην παρέα των ανδρών και η γυναίκα είναι ανήμπορη να την αντισταθμίσει. Και στις δύο αυτές περιπτώσεις η διαφορά ισχύος αφορά κυρίως τη σωματική ισχύ, κάτι που το συναντάμε και στο τέταρτο επεισόδιο, στη σύγκρουση μέσα στο ζευγάρι. Μόνο που εδώ δεν είναι μόνο η σωματική ισχύς. Ο άνδρας θεωρεί ότι η δική του πεποίθηση για το ρόλο της γυναίκας και τα όρια της ελευθερίας της, απηχεί την άποψη των περισσότερων μέσα στην κοινωνία. Δεν έχει σημασία αν αυτή του η εκτίμηση ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα (που μάλλον ανταποκρίνεται). Σημασία έχει ότι αυτός θεωρεί ότι ισχύει και ότι έχει την κοινωνία με το μέρος του. Από κει απορρέει ένα σημαντικό τμήμα της δύναμής του. Την ίδια εκτίμηση φαίνεται να έχει και η γυναίκα, καθώς δεν θεωρεί αυτονόητο το δίκιο της δικής της ελευθερίας, όπως το θεωρεί για τον άντρα της. Από αυτή την ίδια εκτίμηση απορρέει ένα σημαντικό τμήμα της δικής της αδυναμίας.
Τρίτη: Στο πρώτο επεισόδιο, αν παρατηρήσουμε πιο προσεκτικά, θα δούμε ότι δεν είναι η σωματική δύναμη που καθορίζει την έκβαση της σύγκρουσης αλλά η αυθαιρεσία στην υλοποίησή της. Η ισχύς της σωματικής δύναμης σ’ αυτό το επεισόδιο ανατρέπεται όταν εμφανίζεται το αυτοκίνητο. Προφανώς οι πέντε άνδρες δεν έγιναν ξαφνικά λιγότερο σωματικά δυνατοί. Αυτό που ανέτρεψε τον συσχετισμό ήταν η επιβολή (ή η απειλή της επιβολής) του κριτηρίου του νόμου. Η ύπαρξη κριτηρίων που τα αποδέχονται από κοινού οι εμπλεκόμενοι σε μια σύγκρουση μπορεί να περιορίσει την αυθαιρεσία της εξουσίας του ισχυρού. Κι αυτό είναι μια διαπίστωση πολύ χρήσιμη για την αποτελεσματική διαχείριση των συγκρούσεων, εν προκειμένω για την αντιμετώπιση της σεξουαλικής βίας και παρενόχλησης. Κάτι ανάλογο μπορεί να ισχύει και στην παραλλαγή του πρώτου επεισοδίου, όπου αυτοί που διαφωνούν με την σεξουαλική βία απέναντι στην νεαρή κυρία, σιωπούν και υποχωρούν. Μπορεί να μην είναι μόνο η σωματική δύναμη των υπολοίπων που τους αναγκάζει σε υποχώρηση, αλλά και ο κίνδυνος να περιθωριοποιηθούν μέσα στην παρέα με τον χαρακτηρισμό «λιγότερο άντρες» και «φλώροι». Μπορεί δηλαδή να είναι ένα πολιτισμικό κριτήριο που επικρατεί στην παρέα και αποτελεί όρο αποδοχής σ’ αυτήν. Το ίδιο διαπιστώθηκε ήδη και για τη σύγκρουση ανάμεσα στο ζευγάρι. Η ισχύς του άντρα δεν απέρρεε μόνο από τη σωματική του δύναμη αλλά και από την ισχύ μιας κοινωνικής αντίληψης που την αποδεχόταν από κοινού και οι δύο. Στις δυο τελευταίες περιπτώσεις φαίνεται ότι η αποδοχή συνολικά από την ομάδα ενός κριτηρίου, δεν αρκεί για να περιορίσει την αυθαιρεσία του δυνατού. Παίζει ρόλο και ποιο είναι αυτό το κριτήριο, ποια είναι η ποιότητά του.
Τέταρτη: Σε όλα τα επεισόδια όπου οριοθετήθηκε η βία των ανδρών, αυτό έγινε μέσα από την επίγνωση των αρνητικών συνεπειών που θα είχε η χρήση της. Αυτό είναι φυσιολογικό και αναμενόμενο. Και επιπλέον είναι σημαντικό να λειτουργεί στην κοινωνική μας σχέση η έννοια των συνεπειών από την παράβαση ενός κανόνα. Μόνο που αυτό για να είναι ολοκληρωμένο χρειάζεται να αναγνωριστεί και η αξία του κανόνα. Στην περίπτωσή μας ο κανόνας αφορά στον σεβασμό της προσωπικής ελευθερίας της γυναίκας. Στην αποδοχή της αρχής ότι η γυναίκα έχει δικαίωμα στην ίδια ελευθερία έκφρασης που έχει και ο άνδρας. Κι αυτό ως έκφραση του γενικότερου αξιακού κριτηρίου για τον σεβασμό της προσωπικής ελευθερίας στην έκφραση και στη ζωή κάθε πολίτη. Αυτό το κριτήριο δεν ισχύει στα επεισόδια που παρουσιάστηκαν. Και φαίνεται ότι ως κοινωνία έχουμε σοβαρό έλλειμμα στην αποδοχή αυτής της αρχής. Η απουσία της ως θετικού κριτηρίου στις ανθρώπινες σχέσεις και πιο ειδικά στη στάση απέναντι στη γυναίκα ναρκοθετεί την αποτελεσματική λειτουργία των συνεπειών από την καταστρατήγησή του. Στα επεισόδια που παρουσιάστηκαν, φαίνεται να λειτουργεί στο κοινωνικό περιβάλλον περισσότερο η συμβατική αξία της ευγένειας και της μη προσβολής της γυναίκας και λιγότερο ο σεβασμός της δικής της προσωπικής ελευθερίας.
Πέμπτη: Στην παραλλαγή του πρώτου επεισοδίου εντοπίζουμε την διάσταση της σιωπηλής ανοχής, και τελικά της συνενοχής μπροστά στον κίνδυνο η ανοιχτή διαφωνία μέσα στην παρέα να οδηγήσει σε επιτίμηση ή και απόρριψη του διαφωνούντα. Είναι μια διάσταση που συναντάμε πολύ συχνά, γι’ αυτό και έχει σημασία να επισημανθεί. Σε πολλές περιπτώσεις η στάση της σιωπηλής ανοχής σε πράξεις βίας από άλλους μέσα στην ομάδα, μπορεί να είναι και ο καθοριστικός παράγοντας που οπλίζει την αυθαιρεσία του ισχυρού για τη βία που ασκεί.
Έκτη: Οι πρωταγωνιστές σε όλα τα επεισόδια εκφράζουν τις επιθυμίες τους και προσπαθούν με κάποιο τρόπο που αυτοί επιλέγουν να τις ικανοποιήσουν. Το πρόβλημα δεν βρίσκεται στην ίδια την επιθυμία αλλά στον τρόπο που επιλέγει ο κάθε πρωταγωνιστής να την ικανοποιήσει. Οι άντρες του πρώτου επεισοδίου στην απόπειρα ικανοποίησης των σεξουαλικών τους επιθυμιών καταπατούν το δικαίωμα της νεαρής κυρίας στην προσωπική της ελευθερία για το σώμα της. Ο σύζυγος στην σύγκρουση μέσα στο ζευγάρι έχει την επιθυμία της αυτοεπιβεβαίωσης μέσα από τη γυναίκα του. Το πρόβλημα δεν βρίσκεται στην επιθυμία του αλλά στην προσπάθεια να την ικανοποιήσει μέσα από την εξουσιαστική επιβολή απέναντί της και όχι μέσα από το νόημα και την ποιότητα που μπορεί να έχει η σχέση και για τους δυο. Η γυναίκα στο ίδιο επεισόδιο, διεκδικεί το δικαίωμα στην επιθυμία της για ελεύθερο προσωπικό χώρο σε υπόγεια αντιπαράθεση με τη συζυγική σχέση, κάτι που όχι μόνο δεν δίνει διέξοδο στη σύγκρουση αλλά την επιτείνει. Η νεαρή κυρία των πρώτων επεισοδίων φαίνεται (αχνά μέσα από την περιγραφή που γίνεται) να έχει την επιθυμία να απολαύσει το σώμα της στην ελεύθερή του έκθεση, δίχως αυτό να σημαίνει ταυτόχρονα ερωτική πρόσκληση στον τυχόντα που θα βρεθεί μπροστά της. Αυτό την φέρνει σε σύγκρουση με τους άνδρες οι οποίοι έχουν την παραδοσιακή νοοτροπία ότι μια τέτοια στάση μιας γυναίκας είναι ερωτική πρόσκληση ή ακόμα και επιθυμία εκπόρνευσης. Εδώ είναι ένα δύσκολο πρόβλημα μιας και η απόλυτα θεμιτή επιθυμία της γυναίκας για το σώμα της την φέρνει αντιμέτωπη σήμερα όχι μόνο με τους συγκεκριμένους άντρες που βρίσκονται στο δρόμο της αλλά με την παραδοσιακή νοοτροπία που ακόμα κυριαρχεί στους περισσότερους άντρες και στις περισσότερες γυναίκες της κοινωνίας μας.
Η κοινωνική ταυτότητα της βίας κατά των γυναικών
Ο στόχος του κειμένου δεν είναι η εξαντλητική παρουσίαση όλων των κοινωνικών χαρακτηριστικών στις συμπεριφορές αντρών και γυναικών στις καταστάσεις άσκηση βίας απέναντι στις τελευταίες. Αυτό δεν θα μπορούσε να καλυφθεί από ένα κείμενο σαν κι αυτό αλλά από μια συστηματική και μεγάλη επιστημονική μελέτη. Ο στόχος του κειμένου είναι να αναδείξει το πρόβλημα που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε ως κοινωνία. Οι διαπιστώσεις που προκύπτουν από τα παραδείγματα που αναφέρθηκαν υποδεικνύουν στοιχεία κοινωνικής ταυτότητας τόσο των συγκεκριμένων προσώπων όσο και των ομάδων στις οποίες είναι ενταγμένοι. Αυτό χρειάζεται ιδιαίτερη μελέτη, γιατί συστατικό της ταυτότητας του καθενός, συστατικό του εαυτού μας, είναι το τι αναγνωρίζει ως απαιτήσεις των κοινωνικών ομάδων που είναι ενταγμένος και των καταστάσεων που ζει. Αυτός ο εαυτός φαίνεται να στέκεται εγωκεντρικά και εξουσιαστικά στις σχέσεις (όπου και όσο ο ίδιος εκτιμά ότι τον «παίρνει»), να μην επιδιώκει σχέσεις που να διασφαλίζουν την προσωπική ελευθερία της γυναίκας ταυτόχρονα με τη δική του, να οριοθετείται λόγω του φόβου των συνεπειών δίχως όμως ταυτόχρονα να αναγνωρίζει θετικά την αξία των κανόνων από όπου απορρέουν οι συνέπειες, να θεωρεί ως πιο σημαντικό κριτήριο αποδοχής μέσα σε κοινωνικές ομάδες την ισχύ και τη δύναμη που διαθέτει (σωματική, οικονομική, κ.α.), να σιωπά και να υποτάσσεται στους ισχυρούς όταν ό ίδιος νιώθει πιο αδύναμος προς χάριν της αποδοχής του από αυτούς, να αποδέχεται επιλεκτικά εκείνες τις επιθυμίες της γυναίκας που εντάσσονται στο δικό του σενάριο αυτο-επιβεβαίωσης, να καταδικάζει την επιθυμία του άλλου απλώς και μόνο επειδή δεν συμφωνεί με τον τρόπο υλοποίησής της.
Αυτή η εικόνα θα μπορούσε να ερμηνεύσει και την αδράνεια ή αμηχανία του μεγαλύτερου κομματιού της κοινωνίας στα άπειρα φαινόμενα βίας ενάντια στις γυναίκες, εκτός βεβαίως από τις ακραίες εκδοχές (δολοφονίες, ομαδικοί βιασμοί), όπου βγαίνει και η ανάγκη μέσα από την οργίλη καταγγελία να επανακτήσουμε το κύρος της χαμένης μας ηθικής. Κι αυτό είναι ίσως το μεγαλύτερο εμπόδιο. Η βία ενάντια στις γυναίκες δεν φαίνεται να είναι τόσο αποτέλεσμα κάποιων ιδιαίτερων ψυχο-κοινωνικών χαρακτηριστικών θυτών και θυμάτων, όσο το αποτέλεσμα μιας γενικευμένης σιωπηλής ανοχής αν όχι συναίνεσης σε κρατούσες νοοτροπίες και σε ελλείμματα βασικών ανθρώπινων αξιών.

Μπορεί να αλλάξει αυτή κατάσταση;

Βεβαίως, αλλά να έχουμε επίγνωση ότι θα απαιτήσει βάθος χρόνου και πολύ κουπί και επιμονή από τους λίγους και τις λίγες που θα αποφασίσουν να ξεκινήσουν να κωπηλατούν. Να αποσαφηνίσουμε επίσης ότι παράλληλα με τα γενικά μέτρα που χρειάζεται να θεσπιστούν από την πολιτεία (στην εξέλιξη, βελτίωση και προέκταση των όσων ήδη ισχύουν), το κύριο βάρος χρειάζεται να πέσει στις πρακτικές των τοπικών κοινωνιών. Εκεί, πλάι μας ζουν όσες χρειάζονται βοήθεια και υποστήριξη, όσοι λειτουργούν με βία ως αυτονόητο δικαίωμά τους απέναντι στις γυναίκες μέσα ή έξω από την οικογένεια. Το κύριο λοιπόν για κάθε έναν από μας είναι ο προσανατολισμός στην τοπική του κοινωνία και κοινότητα.
Ένας σημαντικός τομέας για άμεσα και μεσοπρόθεσμα αποτελέσματα είναι οι σχέσεις των συνομηλίκων στο σχολείο. Για το θέμα αυτό οι προτάσεις και σκέψεις μου ενταγμένες στο πλαίσιο που αναλύθηκε σ’ αυτό το κείμενο, διατυπώθηκαν σε προηγούμενο κείμενο.
Στόχοι των δράσεων προτείνεται να είναι η ενίσχυση των γυναικών που βρίσκονται σε αδυναμία να υπερασπιστούν τον εαυτό τους από τη βία των αντρών, ο περιορισμός της αυθαιρεσίας της συμπεριφοράς των αντρών απέναντι στις γυναίκες και η δημιουργία ενός ισχυρού και αποτελεσματικού πλέγματος προστασίας των γυναικών μέσα στις τοπικές κοινωνίες.
Σε τοπικό επίπεδο χρειάζεται να υπάρχει υπηρεσία στο πλαίσιο των δήμων ή των περιφερειών στελεχωμένη από κατάλληλους επιστήμονες (κατά προτίμηση γυναίκες ψυχίατροι ή παιδοψυχίατροι, ψυχολόγοι και κοινωνικοί λειτουργοί) που να είναι σε θέση να παρέχει υποστήριξη και συμβουλευτική σε κάθε γυναίκα που το χρειάζεται. Η προσωπική επικοινωνία με διασφάλιση της εχεμύθειας και όχι μόνο η τηλεφωνική είναι ιδιαίτερα σημαντική για αυτό το σκοπό. Επίσης οργάνωση μικρών ομάδων γυναικών που θα έχουν ήδη απευθυνθεί στην υπηρεσία, για συλλογική επεξεργασία των θεμάτων που τους απασχολούν.
Στην προέκταση της προηγούμενης δραστηριότητας, καταγραφή και παρακολούθηση των προβλημάτων που δηλώνονται ώστε να ελέγχεται η αποτελεσματικότητα της παρεχόμενης υπηρεσίας, η βελτίωση και η ολοκλήρωσή της.
Ειδική υπηρεσία σε κάθε τοπικό δικηγορικό σύλλογο για την παροχή νομικών συμβουλών και νομικής υποστήριξης στις γυναίκες που το χρειάζονται. Παράλληλα κάθε τοπικός δικηγορικός σύλλογος χρειάζεται να βρει τους κατάλληλους τρόπους για να ενημερώσει τους πολίτες για τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους με βάση το ισχύον οικογενειακό δίκαιο, κάτι το οποίο φαίνεται ότι είναι άγνωστο στους περισσότερους.
Στην έδρα κάθε νομού χρειάζεται να δημιουργηθεί μονάδα φιλοξενίας κακοποιημένων γυναικών, όπως ισχύει σήμερα σε μερικά μόνο αστικά κέντρα μέσα από τη συνεργασία δήμων και υπουργείου.
Ο πρακτικός στόχος όλων αυτών των δράσεων (και άλλων που θα αναδείξει η ανάγκη και η πραγματικότητα) είναι η τροποποίηση της συμπεριφοράς αντρών και γυναικών ώστε να μειωθούν τα φαινόμενα βίας και κακοποίησης των γυναικών. Η αλλαγή συμπεριφοράς δεν περιμένουμε να φέρει άμεσα αλλαγή στη νοοτροπία και στην κουλτούρα των ανθρώπων αυτών και στην κοινωνία γενικότερα. Στο βαθμό, όμως, που οι δράσεις αυτές θα έχουν συστηματικότητα, συνέχεια και σταθερότητα, στο βαθμό που θα υποστηρίζονται από τις κατάλληλες ερμηνείες και αναλύσεις των βασικών ανθρώπινων αξιών που απαιτούνται και είναι θεσπισμένες, θα μπορούσαμε να αναμένουμε και αλλαγές στην κουλτούρα και τη νοοτροπία των επόμενων γενεών.


google news iconΤο Social-Lib είναι εγκεκριμένος εκδότης στην υπηρεσία Google News. Ακολουθήστε μας για να έχετε άμεση ενημέρωση και πρόσβαση στην αρθρογραφία: Social-Lib.gr - Google News .

Έγραψαν Πρόσφατα

Κοινωνικός Φιλελευθερισμός

Το Social.lib είναι ένας δικτυακός τόπος συζήτησης και ανάδειξης των καθημερινών οικονομικών, κοινωνικών, πολιτισμικών και πολιτικών ζητημάτων υπό το πρίσμα του Κοινωνικού Φιλελευθερισμού.