Η μεγαλύτερη αναγκαστική μορφή μετανάστευσης

Ένα από τα πιο σκοτεινά κεφάλαια της ιστορίας της ανθρωπότητας αποτελεί το διατλαντικό δουλεμπόριο. Για περισσότερα από 400 χρόνια (1440 – 1888), 15 εκατομμύρια άνδρες, γυναίκες και παιδιά αφρικανικής καταγωγής υπήρξαν δούλοι, σκλάβοι και θύματα του απάνθρωπου αυτού συστήματος. Ένα ποσοστό μάλιστα περίπου 15-20% έχασε τη ζωή του κατά τη διάρκεια του ταξιδιού.
Με τον όρο διατλαντικό δουλεμπόριο αναφερόμαστε στην εμπορία και μεταφορά σκλάβων, κυρίως από την Αφρική στην Αμερική. Ως δούλοι ορίζονται τα πρόσωπα που έχουν στερηθεί κάθε προσωπική ελευθερία καθώς και κάθε ανθρώπινο δικαίωμα και αποτελούν πλέον απλώς αντικείμενα διαπραγμάτευσης και αγοραπωλησίας.
Τα θύματα ευρισκόμενα υπό καθεστώς βάρβαρων βασανιστηρίων, δολοφονιών και καταναγκαστικής εργασίας, χρησιμοποιήθηκαν σαν σκλάβοι ή πουλήθηκαν στα σκλαβοπάζαρα. Η ζωή των έγχρωμων δούλων υπήρξε για πολλά χρόνια ένα ατελείωτο μαρτύριο. Υπάρχουν πολλές μαρτυρίες που αναφέρουν ομαδικούς βιασμούς κοριτσιών και γυναικών, σφράγισμα δούλων με πυρακτωμένο σίδερο, μαζικές εκτελέσεις δραπετών και πολλά ακόμα απάνθρωπα περιστατικά. Οικογένειες ολόκληρες χωρίστηκαν και ξεκληρίστηκαν, μπαίνοντας σε μια αναγκαστική μορφή μετανάστευσης, τη μεγαλύτερη ίσως στην παγκόσμια ιστορία.

Για να τιμήσει τη μνήμη των θυμάτων, η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, με το ψήφισμα 62/122 της 17ης Δεκεμβρίου 2007, ανακήρυξε την 25η Μαρτίου Διεθνή Ημέρα Μνήμης Θυμάτων Δουλεμπορίου και Διατλαντικού Δουλεμπορίου.

Με το ψήφισμά του ο ΟΗΕ ζητούσε τη δημιουργία ενός προγράμματος ενημέρωσης με στόχο την κινητοποίηση των εκπαιδευτικών θεσμών, της κοινωνίας των πολιτών και άλλων οργανισμών, προκειμένου να διδαχτούν οι μελλοντικές γενιές τις αιτίες, τις συνέπειες και τα μαθήματα από το διατλαντικό δουλεμπόριο. Σκοπό επίσης είχε να γίνουν γνωστοί οι κίνδυνοι που δημιουργούνται από τον ρατσισμό και τις προκαταλήψεις.

Από την ιστορία του διατλαντικού δουλεμπορίου
Το δουλεμπόριο του Ατλαντικού δεν ήταν το μοναδικό δουλεμπόριο από την Αφρική. Η δουλεία επικρατούσε σε πολλά μέρη της μαύρης ηπείρου για πολλούς αιώνες πριν από την έναρξη του δουλεμπορίου στον Ατλαντικό. Υπάρχουν ενδείξεις ότι σκλαβωμένοι άνθρωποι από ορισμένα κράτη της Αφρικής εξήχθησαν σε άλλα κράτη της, αλλά και στην Ευρώπη και την Ασία πριν από τον ευρωπαϊκό αποικισμό της αμερικανικής ηπείρου.
Ορισμένοι Αφρικανοί βασιλείς και έμποροι συμμετείχαν στο εμπόριο σκλαβωμένων ανθρώπων από το 1440 έως το 1833 περίπου, ενδιαφερόμενοι μόνο για την προστασία της δικής τους εθνοτικής ομάδας. Για κάθε αιχμάλωτο, οι ηγεμόνες λάμβαναν μια ποικιλία αγαθών από την Ευρώπη, όπως όπλα, πυρομαχικά, αλκοόλ, ινδικά υφάσματα και άλλα εργοστασιακά παραγόμενα προϊόντα. Το δουλεμπόριο ήταν, επομένως, ένα μέσο για ορισμένες αφρικανικές ελίτ να αποκτήσουν οικονομικά πλεονεκτήματα. Έτσι, έπαιξαν άμεσο ρόλο στο δουλεμπόριο, απάγοντας ενήλικες και κλέβοντας παιδιά με σκοπό να τα πουλήσουν, μέσω μεσαζόντων, στους Ευρωπαίους ή στους πράκτορές τους. Ο ιστορικός Walter Rodney εκτιμά ότι γύρω στο 1770, ο βασιλιάς της Δαχομέης (Dahomey, σημερινό Μπενίν) κέρδιζε περίπου 250.000 λίρες ετησίως πουλώντας αιχμάλωτους Αφρικανούς στρατιώτες και σκλάβους στους Ευρωπαίους δουλέμπορους.
Μετά την ανακάλυψη νέων εδαφών, οι Ευρωπαίοι άποικοι άρχισαν σύντομα να μεταναστεύουν και να εγκαθίστανται σε εδάφη εκτός της μητρικής τους ηπείρου. Οι Πορτογάλοι έμποροι κυρίως, χρησιμοποιώντας τις Κανάριες Νήσους άρχισαν να μεταφέρουν τις δραστηριότητές τους στις δυτικές ακτές της Αφρικής, πραγματοποιώντας επιδρομές στις οποίες αιχμαλώτιζαν σκλάβους για να τους πουλήσουν αργότερα στη Μεσόγειο.
Λίγο αργότερα, οι σκλάβοι μεταφέρονταν από τους Πορτογάλους και τους Ισπανούς στη Σεβίλλη ή στα Κανάρια Νησιά και από το 1525 απευθείας από το νησί Σάο Τομέ μέσω του Ατλαντικού στην Ισπανιόλα (σημερινή Αϊτή και Δομινικανή Δημοκρατία) και τις αποικίες της Νότιας Αμερικής. Μέχρι τα μέσα του 17ου αιώνα το Μεξικό ήταν η μεγαλύτερη ενιαία αγορά σκλάβων των Ισπανών στην Αμερική, ενώ οι Πορτογάλοι εμπλέκονταν άμεσα στην εμπορία σκλαβωμένων ανθρώπων στη Βραζιλία.
Αυτός ο καταμερισμός του δουλεμπορίου μεταξύ Ισπανίας και Πορτογαλίας αναστάτωσε τους Βρετανούς και τους Ολλανδούς. Σύμφωνα με τη Συνθήκη του Münster (30 Ιανουαρίου 1648) ανάμεσα στην Ολλανδική Δημοκρατία και το Βασίλειο της Ισπανίας, το δουλεμπόριο άνοιξε για τους Ολλανδούς, τους Γάλλους και τους Άγγλους, παραδοσιακούς εχθρούς της Ισπανίας, η οποία έχασε μεγάλο μερίδιο αυτού του εμπορίου. Οι Άγγλοι, μάλιστα, έστελναν τους περισσότερους σκλάβους από τη Δυτική Αφρική κατά τη διάρκεια του 18ου αιώνα, αποτελώντας τους μεγαλύτερους διακινητές σκλάβων στον Ατλαντικό. Ταυτόχρονα, μαζί με τους Πορτογάλους και τους Γάλλους ήταν οι κύριοι μεταφορείς των εννέα στους δέκα σκλάβους που απήχθησαν στην Αφρική. Το μεγαλύτερο ποσοστό από αυτούς μεταφέρθηκαν στη Βραζιλία και την Καραϊβική. Τελικά, το μεγαλύτερο μέρος του ατλαντικού δουλεμπορίου διεξήχθη από επτά έθνη.
Από το 1502 μέχρι το 1581 οι χώρες και οι περιοχές που δέχτηκαν τους υπόδουλους Αφρικανούς ως μέρος του εργατικού δυναμικού στον Νέο Κόσμο, ήταν κατά χρονική σειρά η Ισπανιόλα (1502), η Κούβα (1513), η Τζαμάικα (1518), η Ονδούρα και η Γουατεμάλα (1526), οι Ηνωμένες Πολιτείες (1526), η Κολομβία (1533), το Ελ Σαλβαδόρ (1541), η Κόστα Ρίκα (1563) και η Φλόριντα (1581).

Οι μορφές της δουλείας και η μεταχείριση των σκλάβων.
Σε γενικές γραμμές, η δουλεία στην Αφρική δεν ήταν κληρονομική, δηλαδή, τα παιδιά των σκλάβων ήταν ελεύθερα. Όμως, η μεταχείριση των σκλάβων μεταξύ των χωρών της Αφρικής ήταν διαφορετική. Στο ένα άκρο, οι βασιλείς της Δαχομέης και του Καμερούν έσφαζαν συστηματικά εκατοντάδες ή χιλιάδες σκλάβους σε τελετουργίες θυσίας. Από την άλλη πλευρά, οι σκλάβοι σε άλλα μέρη αντιμετωπίζονταν συχνά ως μέρος της οικογένειας, ως “υιοθετημένα παιδιά”, με σημαντικά δικαιώματα, όπως το δικαίωμα να παντρεύονται χωρίς την άδεια των αφεντικών τους.
Στην Αμερική ωστόσο, τα παιδιά των μητέρων σκλάβων θεωρούνταν γεννημένα στη δουλεία και οι σκλάβοι θεωρούνταν ιδιοκτησία των ιδιοκτητών τους. Στη Βιρτζίνια το 1662, υιοθετήθηκε η αρχή partus sequitur ventrem (ο τοκετός ακολουθεί την εγκυμοσύνη) η οποία κατέτασσε τα παιδιά των μητέρων σκλάβων ως σκλάβους, ανεξάρτητα από την πατρότητα. Δεν είχαν το δικαίωμα να παντρεύονται ελεύθερα και οι αφέντες δεν τους αποδέχονταν γενικά ως ισότιμα μέλη της οικογένειας, ενώ όσοι καταδικάζονταν για εξέγερση ή φόνο εκτελούνταν.

Η απαγόρευση του δουλεμπορίου.
Η πρώτη πολιτεία που σταμάτησε την εισαγωγή σκλάβων προς πώληση ήταν η υπό την ηγεσία του Τόμας Τζέφερσον νέα πολιτεία της Βιρτζίνια το 1778, καθιστώντας έγκλημα για τους εμπόρους να φέρνουν σκλάβους από το εξωτερικό. Τότε απελευθερώθηκαν όλοι οι σκλάβοι που εισήχθησαν εκεί παράνομα και επιβλήθηκαν βαριά πρόστιμα στους παραβάτες. Όλες οι άλλες πολιτείες των Ηνωμένων Πολιτειών ακολούθησαν το παράδειγμά της, αν και η Νότια Καρολίνα αργότερα, άνοιξε ξανά το δουλεμπόριο. Στη Δανία τέθηκε σε ισχύ το 1803 νομοθεσία που απαγόρευσε το εμπόριο. Ακολούθησε η Βρετανία στις 22 Φεβρουαρίου 1807, με το Νόμο περί δουλεμπορίου, επιβάλλοντας αυστηρά πρόστιμα για οποιονδήποτε σκλάβο βρισκόταν σε βρετανικό πλοίο. Μια βδομάδα μετά οι ΗΠΑ ψήφισαν δικό τους νόμο για την απαγόρευση της εισαγωγής σκλάβων. Ωστόσο, δεν κατήργησαν το εσωτερικό δουλεμπόριο μέχρι τη δεκαετία του 1860. Η Βρετανία με την υπογραφή τεσσάρων συνθηκών με την Πορτογαλία (το 1810), τη Σουηδία (το 1813), τη Γαλλία (το 1814) και την Ολλανδία (το 1814) συμφώνησε τον περιορισμό ή τη θέση εκτός νόμου του δουλεμπορίου. Τελευταία χώρα που απαγόρευσε το δουλεμπόριο στον Ατλαντικό ήταν η Βραζιλία το 1831.
Ωστόσο, ένα ζωντανό παράνομο εμπόριο συνέχισε να μεταφέρει μεγάλο αριθμό σκλάβων με τους ιδιοκτήτες των δουλεμπορικών πλοίων να φέρουν ψεύτικες σημαίες εθνών που δεν είχαν συμφωνήσει, ιδίως των Ηνωμένων Πολιτειών. Για τον εντοπισμό και τη σύλληψη δουλεμπορικών πλοίων η Βρετανία χρησιμοποίησε μια δύναμη περίπου 25 σκαφών του Βασιλικού της Ναυτικού, που μεταξύ του 1807 και του 1860, κατέλαβε περίπου 1.600 πλοία και απελευθέρωσε 150.000 Αφρικανούς που επέβαιναν σε αυτά. Παρά ταύτα, το τελευταίο γνωστό δουλεμπορικό πλοίο που έδεσε σε αμερικανικό έδαφος ήταν το Clotilda, το οποίο το 1859 μετέφερε παράνομα έναν αριθμό Αφρικανών στην Αλαμπάμα.
Τέλος, τα τελευταία χρόνια στην Παγκόσμια Διάσκεψη κατά του Ρατσισμού του 2001 στο Ντέρμπαν της Νότιας Αφρικής, τα αφρικανικά έθνη απαίτησαν μια σαφή συγγνώμη για τη δουλεία από τις πρώην δουλεμπορικές χώρες. Ορισμένα έθνη και κυβερνήτες τους ήταν έτοιμοι να εκφράσουν μια συγγνώμη για τον ρόλο τους και τη συμμετοχή τους παλαιότερα στο δουλεμπόριο παρά την αντίδραση κάποιων άλλων που μπλόκαραν τις προσπάθειες υπό το φόβο χρηματικών αποζημιώσεων. Έτσι, μεταξύ άλλων, το 1999 ο πρόεδρος του Μπενίν, το 2006 ο πρόεδρος της Γαλλίας Ζακ Σιράκ, το 2007 η Γενική Συνέλευση της Βιρτζίνια, το 2009 το Κογκρέσο Πολιτικών Δικαιωμάτων της Νιγηρίας και το Δημοτικό Συμβούλιο του Λίβερπουλ ζήτησαν συγγνώμη για τη συμμετοχή των χωρών και των πολιτειών τους στο δουλεμπόριο.

Σημερινές μορφές ανθρώπινης εκμετάλλευσης.
Ωστόσο σήμερα, αν και καταργήθηκε επίσημα η δουλεία, υπάρχουν άλλες μορφές ανθρώπινης εκμετάλλευσης που συνεχίζουν την ακάθεκτη πορεία τους μέσω της καταναγκαστικής εργασίας, της παιδικής εργασίας, του εμπορίου λευκής σαρκός, τις αγοραπωλησίες παιδιών, την παράνομη διακίνηση μεταναστών. Εκατομμύρια γυναίκες και μικρά κορίτσια πέφτουν θύματα τράφικινγκ (trafficking). Εκατομμύρια παράτυποι μετανάστες διακινούνται παράνομα μέσω κυκλωμάτων ανθρωποειδών κάθε τύπου. Εκατομμύρια ανήλικα παιδιά και γυναίκες εξαναγκάζονται να επαιτούν, να εργάζονται κάτω από απάνθρωπες συνθήκες σε εργοστάσια πολυεθνικών και χωράφια με σκοπό την απλή επιβίωση τη δική τους και των οικογενειών τους. Τεράστιος ο αριθμός αγοραπωλησιών ανήλικων παιδιών, θυμάτων κάθε είδους εκμετάλλευσης. Κι όμως, παρ' όλες τις νομοθετικές προβλέψεις, τις πρωτοβουλίες, την κινητοποίηση σε διεθνές επίπεδο και τις συγγνώμες, ακόμα και σήμερα υπάρχουν χώρες που δεν έχουν αναγνωρίσει επίσημα την εμπορία ανθρώπων ως έγκλημα. Σχεδόν 100 χώρες εξακολουθούν να μην προβλέπουν ποινικές κυρώσεις για την καταναγκαστική εργασία ή προβλέπουν μια ελάχιστη ποινή-πρόστιμο.
Αν νομίζουμε δηλαδή, πως το δουλεμπόριο εξαλείφθηκε, ΚΑΝΟΥΜΕ ΛΑΘΟΣ. Ο κόσμος μας έχει περισσότερους σκλάβους απ΄ όσους είχε ο κόσμος στον οποίο είχε χτιστεί η καλύβα του μπαρμπα-Θωμά. H δουλεία δεν εξαλείφθηκε. Μετονομάστηκε σε trafficking. Σεξουαλική εκμετάλλευση. Εργασιακή Εκμετάλλευση. Εμπόριο Οργάνων. Εμπορία παιδιών.
Ας κοιτάξουμε γύρω μας.

Σήμερα, 25η Μαρτίου, ας αφιερώσουμε αυτή τη μέρα στη θύμηση των αγωνιστών της Ελληνικής Επανάστασης που θυσιάστηκαν για την ανεξαρτησία και την ελευθερία της πατρίδας μας, αλλά ας μην ξεχάσουμε κι εκείνους που στερήθηκαν και στερούνται την ελευθερία και σχεδόν κάθε δικαίωμά τους στον βωμό της οικονομικής εκμετάλλευσης, όπως τα εκατομμύρια των σκλάβων που διέσχισαν τον Ατλαντικό στοιβαγμένοι σε αμπάρια για να πουληθούν ως αναλώσιμα αντικείμενα κι εργαλεία.

Συγγραφή Άρθρου

ΙΑΚΩΒΟΣ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΣ